مطالعات طراحی بیمارستان
معماری بیمارستان
در حالی که بیمارستانها در گذشته آگاهانه جهت مصارف پزشکی، جراحی طراحی می‌‌شدند امروزه میتوان شاهد تغییر جهت به سوی انسانگرایی در امکانات بیمارستانی بود. بیمارستانهای امروزی بیشتر به هتل شبیه هستند. وجود فضای اقامتی دارای اهمیت بیشتری نسبت به طرحهای سرد بهداشتی در بیمارستانهای گذشته است. مدت زمان بستری و اقامت بیمار به طور پیوسته کوتاهتر میشود و علاقه به اتاقهای یک تختی یا دو تختی
(در خصوص بیمارهای خصوصی) بیشتر شده است.
(در خصوص بیمارهای خصوصی) بیشتر شده است.
مراکز پزشکی بهداشتی و مطب های جمعی
مراقبت بهداشتی اولیه باید در مرحله اول در مجتمع هایی که اعضا جامعه با کارکنان مجتمع بهداشتی در تماس هستند به عمل اید در گذشته مردم پزشکان را به خانه می آوردند یا ایشان را در اتاق جراحی پزشک ملاقات میکردند . در صورت نیاز هم به متخصصان مراجعه می کردند تا درمان شوند . اما تخصص گرایی در میان پزشکان راه را برای ایجاد مراکز پزشکی و تشخیصی که خدمات پزشکی گسترده ای را ارایه میدهند هموار کرده اند
وضعیت این مراکز برای بیماران کوتاه بودن زمان انتظار و امکان تشخیص و درمان بهتر بدون مراجعه به پزشک دیگر است . مزیت این مراکز برای پزشک نیز تخصیص ساعات کاری منظم و بهره گیری از تجربیات سایر پزشکان است .به عنوان مثال تیم های پرستاری مامایی (پرستار قسمت درمانی ، ویزیت کننده بهداشت ، پرستار بخش ، ماما ، پرستار روانشناس و پرستار مدرسه ) و غیره به همراه مداوا گران در رشته های خاص میتواند وجود داشته باشد .عوامل چندی وجود دارند که باید در طرح ساختمان مراقبت های بهداشتی اولیه در نظر گرفت این عوامل عبارتند از
1 . محل ساختمان باید برای مردمی که به انها خدمات ارایه میدهد مناسب باشد
2 . رفت و آمد : ورودی و رفت و آمد باید در داخل ساختمان برای افرادی که روی صندلی چرخ دار مینشینند ،والدین و کودکانشان ، معلولین ناتوانان و غیره ر ا در نظر گرفته باشند
3 . منطقه بندی موثر لازم است، یعنی قسمت عمومی، قسمت کلینیک و قسمت کارکنان
4 . حریم خصوصی افراد از اهمیت بالایی برخوردار است ، به خصوص بر سر میز پذیرش و اتاق های کلینیک در طول مشاوره و درمان
5 . امنیت و نظارت لازم است ، که این امر ، شامل حفاظت کارکنان و تجهیزات امنیتی در برابر دزدی ، سرقت و خرابکاری است
6. به خاطر هزینه های اداری و راهبری ، کارکنان کارا، باید صرفه جویی در انرژی و ابزارهای با عمر طولانی و یا حداقل حفظ و نگهداری انها را مد نظر داشته باشند
7. انعطاف و توسعه را باید پذیرا بود : انعطاف در برخی از فضاها و توان گسترش ساختمان در آینده
8. فضاهای زیر را باید در نظر گرفت . طرح ، تعداد و مساحت ( (m2
هر یک از این فضاها باید چندین عامل را در نظر داشته باشند ، از جمله کارکنان ، نوع و تعداد افرادی که ساختمان به انها سرویس می دهد ، تجهیزات و اثاثیه و در ارتباط با محتوای وظیفه ساختمان ، شرایط محلی ، راهنماهای طرح ، فضاهای پارکینگ اتومبیل، ورودی اصلی ،محوطه پذیرش ، بایگانی ، اساس اداری و دفتری ،محل های انتظار ، اتاق های مشاوره ، پذیرش ، اتاق های درمان ، فضاهای جراحی های جزیی، سوییت های دندانپزشکی ، اتاق های چند منظوره ، اتاق های مصاحبه ، توالت های مخصوص بیماران ، توالت های مخصوص کارکنان، امکانات مخصوص کارکنان ، امکانات مشاوره و تشخیص بیماران سر پایی، تخت ها ، امکانات اموزشی ، انبار برای هریک از خدمات ، شرایط خدمات ساختمانی ، جمع بندی فضاها .
نکاتی کلی درباره بیمارستانها
هزینه های مربوط به ساخت یک بیمارستان بسیار بالاست . بنابر این مدیریت پروژه وطراحی مجموعه ضروری است . به حداقل رساندن هزینه های پروژه و کارکنان باید یک اولویت باشد . طراحی پروژه باید در بر گیرنده مشاوره های فشرده با مشتریان ، پزشکان ،مهندسین معمار ، طراحان و کارشناسان بیمارستانی در طول مراحل اولیه باشد تا خطر تصمیمات نامطلوب سرمایه گذاری و افزایش ناخواسته هزینه های عملیات را از میان بردارد. بر اهمیت همکاری میان مهندسین معمار ، مدیران و کارشناسان فنی نمیتوان تاکید بیش از اندازه کرد .پس از طراحی شکل کلی پروژه ، مرحله طراحی ساختمان که تایین کننده سازه و شکل بیمارستان و نیز تدارک خدمات و سیستمهای مهندسی و جزئیات امکانات و تجهیزات پزشکی است مورد نیاز میباشد .
در حالی که پیش از این بیمارستانها را با آگاهی طراحی می نمودند امروزه تمایلی را میتوان نسبت به راحتی روز افزون امکانات مشاهده کرد . بیمارستانهای مدرن از نظر ظاهری شبیه هتل ها هستند . جوی مسکونی به نظر میرسد که نسبت به شرایط بهداشتی سخت بیمارستانهای قدیمی از اهمیت بیشتری برخوردار است .
طول اقامت بیماران بشدت کوتاه تر میشود و اتاق های یک یا دو تخته ( بخصوص برای بیماران خصوصی ) ترجیح داده میشوند .
بیمارستانها از نظر عملکرد ، به عمومی، تخصصی و دانشگاهی تقسیم می شوند .
در طراحی بیمارستانها ٬ صرف مشخص کردن تخصص های پزشکی موجود ٬ نمی تواند به عنوان محور طراحی ها منظور گردد . همطراز با استاندارد های پزشکی و نیز ساختمانی موجود در زمینه بخشهای مختلف بیمارستانی ٬ توجه کامل به فرهنگ و عادات و ویژه گی های جمعیتی استفاده کنندگان از آن بیمارستان هم ٬ از الویت خاص برخوردار می باشد .
عاقلانه نخواهد بود اگر قبول نماییم حتی بخشهای تخصصی نظیر مثلآ زایمان ٬ برای تمام مناطق و نواحی کشور یکسان طراحی و اجراء گردد ؛ مسلمآ علاوه بر اب و هوا و شرایط اقلیمی ٬ در طراحی فضاهای درمانی ٬ مناسبات اجتماعی – رفتارهای قومی و نژادی و دینی و نیز مواردی چون میزان سواد و میزان درامد و . . . همگی در جزییات طراحی ها به خصوص در مشخصات فضاهای عمومی بیمارستان ٬ موءثر و تعیین کننده میباشد .
بیمارستانی که بدون توجه به ویژه گی های محیطی و خصوصیات دمو گرافیکی جمعیت استفاده کننده از ان و صرفآ با تکرار و تکثیر و تقلید نقشه یک بیمارستان از یک کشور و یا شهر و یا منطقه دیگری ٬ احداث یافته باشد ٬ از نظر مقبولیت و موفقیت و تاثیر خدمات و به طبع ان ٬ بهره وری و عملکرد اقتصادی (آنهم در اقتصاد پیچیده و هزار توی درمان) دچار مشکل خواهد بود . به همین دلیل هرگز کپی کاری ان هم در طراحی و نقشه های معماری بیمارستان ها یک کار موفق محسوب نمی گردد و برای حتی یک تیم واحد بیمارستان ساز نیز ٬ اجرای دو بیمارستان کاملآ شبیه هم ٬ یک عیب و نقص در تحلیل ها به شمار خواهد امد.
عاقلانه نخواهد بود اگر قبول نماییم حتی بخشهای تخصصی نظیر مثلآ زایمان ٬ برای تمام مناطق و نواحی کشور یکسان طراحی و اجراء گردد ؛ مسلمآ علاوه بر اب و هوا و شرایط اقلیمی ٬ در طراحی فضاهای درمانی ٬ مناسبات اجتماعی – رفتارهای قومی و نژادی و دینی و نیز مواردی چون میزان سواد و میزان درامد و . . . همگی در جزییات طراحی ها به خصوص در مشخصات فضاهای عمومی بیمارستان ٬ موءثر و تعیین کننده میباشد .
بیمارستانی که بدون توجه به ویژه گی های محیطی و خصوصیات دمو گرافیکی جمعیت استفاده کننده از ان و صرفآ با تکرار و تکثیر و تقلید نقشه یک بیمارستان از یک کشور و یا شهر و یا منطقه دیگری ٬ احداث یافته باشد ٬ از نظر مقبولیت و موفقیت و تاثیر خدمات و به طبع ان ٬ بهره وری و عملکرد اقتصادی (آنهم در اقتصاد پیچیده و هزار توی درمان) دچار مشکل خواهد بود . به همین دلیل هرگز کپی کاری ان هم در طراحی و نقشه های معماری بیمارستان ها یک کار موفق محسوب نمی گردد و برای حتی یک تیم واحد بیمارستان ساز نیز ٬ اجرای دو بیمارستان کاملآ شبیه هم ٬ یک عیب و نقص در تحلیل ها به شمار خواهد امد.
طراحی ساختمان
ساختن یک بیمارستان ، یک پروژ ه بسیار پیچیده است و نیازمند طراحی سیستماتیک برای ارایه بهداشت و انعطاف مورد نیاز است زیرا شمار زیادی از افراد را در نظر میگیرد . مراحل ساخت باید بر آورنده نیازهای این عملکرد ها باشد : پذیرش ، تحقیق ، ( در بیمارستانهای دانشگاهی ) آموزش ، فعالیت پزشکی ، ذخیره سازی و مدیریت یک متدلوژی مناسب طراحی ، با بکار گیری تنوعی از ابعاد فضاها و تاسیسات به تحقق این امر کمک میکند . تیم طراحی ، متشکل از ارشیتکت ها ، دکترها ، پرستاران ، مهندسین و کارکنان اداری باید هم در خلال طراحی و هم در مراحل ساخت ، همکاری نزدیکی با هم داشته باشند ، زیرا طرح اولیه در هر مرحله قبل از تکمیل میتواند به دلیل عدم پیش بینی توسعه که ایجاد نقص و اشتباه میکند تغییر یابد برای انکه قابلیت انعطاف برای جا نمایی بخش ها ی مختلف وجود داشته باشد سازه را باید تا حد امکان از نوع قاب انتخاب نمود.
تاسیسات و عناصر داخلی بسته به دپارتمان و دوره های زمانی ، تقریبا هر پنج تا ده سال تغییر میکند که میتواند بر ترتیب فضاها تاثیر داشته باشد ،بخصوص برای تجهیزات بزرگ تخصصی نصب و حذف این تجهیزات را باید در طول مرحله طراحی در نظر داشت به طوری که ساختار ساختمان دچار تخریب و بازسازی نشود ( البته میتوانداثرات هزینه ای جدی در بر داشته باشد )
قوانین طراحی
بیمارستان ها اغلب در چندین فاز ساخته شده و یا در مراحلی به بیمارستانهای موجود اضافه میشوند . بنابر این طرح( سیستم رفت و آمد طبقات ) و ساخت و ساز بایدبه گونه ای باشد که امکان انواع توسعه فراهم باشد .
پیوستگی
از ابتدای اولین مراحل طراحی ، شفافیت ،وضوح و صمیمت باید درمیان تیم طراحی برای پیوستگی میان حوزه های عملیاتی به وجود بیاید . نیاز به همکاری نزدیک میان دپارتمانهای متعدد بیمارستانی، با نزدیک بودن به هم تسهیل میشود.
مفاهیم طراحی
مکان : مکان بیمارستان ، برای بخش های بیمارستانی باید فضای کافی داشته باشد محل باید ساکت بوده و در آن امکان پیشرفت و توسعه بخش ها و محل های سکونت نیز فراهم باشد . بیمارستان باید در محل آرام قرار گرفته و امکان توسعه در زمین های اطراف به شکل نفوذ در سایت بیمارستان وجود نداشته باشد . مه ، دود ، گرد و غبار ، حشرات ، باد ، بو نباید مخل آسایش باشد . زمین نباید آلوده باشد و برای گسترش و توسعه آینده باید فضای کافی در نظر گرفت.
جهت
مناسب ترین جهت برای اتاق های عمل و درمان ، بین شمال غربی و شمال شرقی است . برای جبهه اتاق های بیماران نیازمند پرستاری ، جهت جنوب تا جنوب شرق مناسب است افتاب دل پذیر صبح ، حداقل افزایش حرارت ، نیاز جزیی به سایه در مقابل آفتاب ملایم در عصر ها . اتاق های رو به شرق یا غرب دارای نفوذ نسبنتا عمقیتر و در زمستان نفوذ کمتر آفتاب هستند . جهت اتاق های بیماران با اقامت کوتاه در بیمارستان اهمیت چندانی ندارد از نظر برخی متخصصین ، اتاق هایی در قسمت شمالی لازم است تا بیماران در معرض نور مستقیم نباشند .
نور افتاب گذشته از تاثیرات مثبت خود بر روح و روان ادمی ٬ برای بیمارانی که مدت طولانی تری در بیمارستان بستری هستند ٬ به نوعی ٬ نشانهء امید و بهبودی و خروج از بستر بیماری محسوب میگردد . ضمن انکه اثرات ضد عفونی کنندهء نور افتاب به خصوص در محیط هایی که الودگی های انسانی و نباتی در انها وجود دارد ٬ بارها به اثبات رسیده است .
از طرفی اطاقهایی که فاقد روشنایی طبیعی هستند ؛ ضمن دلمردگی و با هوایی سنگین تر به نظر میرسند . علاوه بر اینها استفادهء مناسب از نور طبیعی در طول روز ٬ به بهره وری انرژی کمک بهتری نموده و هیچگونه هزینه ای را هم در بر ندارد . به تمامی دلایل مذکور عدم استفاده از نور افتاب در طراحی های داخلی بیمارستان را ٬ بایستی یک خطای نا بخشودنی در بعضی بیمارستان های فعلی دانست که جبران هزینه های مادی و معنوی ان علی الدوام بایستی توسط بیمار و بیمارستان پرداخت گردد
تغییرات جدید در سبک معماری و طراحی داخلی بیمارستانها میتواند در بهبود وضعیت سلامت بیماران نقش مهمی ایفا کند. معماران و طراحان داخلی در اقدامی مشترک با پزشکان ، کارکنان بیمارستان ها و حتی بیماران در صدد یافتن راه کارهای جدید در تغییر سبک معماری و طراحی داخلی بیمارستانها به منظور حصول به بهبودی و سلامت بیماران هستند .
معماران معتقدند که پزشکان، پرستاران، تکنسین‌ها و دیگر کارمندان بیمارستان ، نقش کلیدی در طراحی تسهیلات مراکز درمانی جدید دارند و بدون اعمال نظرات تخصصی این اقشار به خصوص پرستاران ، نمی توان انتظار یک بیمارستان کامل را داشت . به کارگیری شیوه‌های نوین در طراحی به این معنی است که بیمارستانها و مکانهای درمانی علاوه بر برخورداری از امکانات ویژه درمانی ، میبایستی فضایی مشابه هتل‌ها را داشته باشند چرا که تحقیقات نشان داده است این امر به تامین آرامش روانی بیماران کمک شایانی خواهد کرد .
تحقق این مهم با وجود امکانات و مصالح گوناگون امروزی چندان غیرممکن نخواهد بود . برای نمونه بکارگیری سقف‌های قدیمی و یا دیوار هایی با مصالح بنایی دیگر منسوخ شده است و بررسیها نشان داده است که در صورت رعایت موارد جدید ، هزینهء احیا و بازسازی بیمارستان ها در اینده و مطابق با طرحهای جدید ان زمانها ، دیگر مانند امروز نیاز به هزینه های مضاعف و کمر شکن نخواهد داشت.
همچنین در طرحهای جدید احداث بیمارستان ها ، گرایش به ساخت اتاقهای خصوصی از چندین جهت گسترش یافته است ؛ اتاق های خصوصی آرام تر هستند و امکان انتقال عفونت از بیماری به بیمار دیگر در این اتاقها معمولا کاهش می‌یابد و همچنین بیماران خلوت اختصاصی خود را خواهند داشت . گر چه کنترل عفونتهای بیمارستانی از طریق فاضلاب و هوا ، در اطاقهای خصوصی الزاما سیستم های تاسیساتی ویژه تری را هم نیاز دارند .
لذا طراحان و مهندسین بیمارستان ساز ، برای کاهش احتمال انتقال عفونت های بیمارستانی طرحهای تاسیساتی پیچیدهء بسیاری را مد نظر قرار داده‌اند که از آن جمله میتوان به راه کارهایی نظیر : بکارگیری مصالح ویژه ، استفاده از رایزرهای متعدد ، استفاده از سیستم های دوبل ، و قرار دادن دستشویی‌هایی در مکانهای خاص و . . . اشاره کرد . راهنمایی های جدید در مورد شیوه های نوین معماری مراکز درمانی توسط موسسه آمریکایی معماران قرار است منتشر شود . همچنین در طراحی جدید بیمارستانها ، اکثر اتاقهای بیمارستان به صورت خصوصی و تعدادی هم به شکل نیمه خصوصی ساخته خواهند شد .
نورپردازی و تغییر رنگ هم از دیگر اقداماتی است که برای ایجاد تغییر در فضای بیمارستان ها ضروری به نظر میرسد . به اعتقاد معماران و طراحان داخلی بیمارستانها ، به کارگیری شیوه‌های مذکور موجب به وجود آمدن احساس امنیت و اطمینان در بیماران میشود که همین امر در تسریع بهبود وضعیت جسمانی و روحی آنها میتواند نقش تعیین کننده‌ای داشته باشد.
تاثیر فضاهای داخلی بر شکل معماری بیمارستان
ارتباطات درون بخش ها، ایجاد بهترین و کوتاه ترین رابطه مرکزپرستاری با اطاقهای بستری، تعداد تخت های تحت مراقبت، چگونگی آرایش اتاقها گرد آن وطریقه نورگیری، شکل بخش های بستری را تعیین می کنند. ترکیب چند بخش کنارهم و سپس با روی هم قرارگیری آنها، شکل هندسی برج بستری بوجود می آید. در بیشتر بیمارستان های ساخته شده با استانداردهای تجربه شده وبازدهی خوب، شکل هایی مشابه حروف الفبا حاصل شده که منعکس کننده ارتباطات بخش هاست.
به طورمثال فرم های H,T,Y,X نمایانگرراهروهای ارتباطی بخش ها هستند که به شکل برج در طبقات تکرار شده اند. البته دراین فرم ها، بخش ها به شکل راهرویی مستقیم طراحی شده اند و مسائل اقتصادی و عملکردی در این فرم ها بررسی شده اند.
هرگونه نواندیشی دراین ارتباط، مانند شکل آرایش تختها گرد ایستگاه پرستاری که طریقه مراقبت بیماران رابهتر کند یا سیستم های جدید کنترل بیماران که ممکن است با پیشرفت های پزشکی علمی توسط کامپیوتر انجام شود و درشکل درونی بخش تاثیربگذارد، در نهایت فرم خارجی بیمارستان را متاثر خواهد کرد.
بیمارستان ها، معمولاً راهروهایی با اطاق های کوچک منشعب شده ازآنها هستند. توجه به دید بیمارعاملی تعیین کننده در ارتباطات درونی فضاهای بیمارستان به حساب می آید. برای رهایی از یکنواختی چنین منظره ای می توان راهروها را به شکل فضاهای دلپذیرتری طراحی کرد که در محل های پرستاری تبدیل به مکان های بی تکلف بشوند. البته ازبین بردن راهروها در بخش ها کارساده ای نیست. دید مستقیم برای پرستار بسیار بهتر است و هم چنین امکان گسترش آینده، دلیل منطقی برای وجود راهروهاست. لازمه ایجاد اشکال دیگر بخش ها توجه به این دو نکته است.
جهت:
بهترین جهت برای اتاق درمان و جراحی بین شمال غربی و شمال شرقی است. نمای بخش پرستاری در جهت جنوب به جنوب شرقی مناسب است آفتاب صبحگاهی دلپذیر، گرمای کم، مزاحمت کم نور آفتاب (احتیاج به تاریک کردن اتاق نیست)، هوای ملایم در عصر ها، اتاقهایی که رو به شرق و غرب هستند به نسبت دارای آفتاب گیری بیشتر هستند اگر چه از آفتاب زمستانی بهره کمتری می‌‌برند. جهت بخشهای بیمارستان که دارای اقامت متوسط کوتاهی هستند مهم نیست برخی مقررات انضباطی تخصصی حکم میکنند که بیماران در معرض نور مستقیم خورشید قرار نگیرند که اتاقهای رو به شمال برای آنها مناسب است.
امکانات و اندازه واحدهای مراقبت
این واحدها عموما کوچکتر از قسمت های مراقبت عادی هستند و ااتاق های کوچکتر نیز ترجیح داده میشوند زیرا از نظر بهداشتی اسان تر قابل کنترل هستند (حرکت و نقل و انتقال کمتر کارکنان و عیادت کنندگان ) بنا بر این بهتر است تا ابعاد هر واحد مراقبت به 10- 14 فضای تخت کاهش یابد . عملکردها را میتوان به موارد زیر تقسیم کرد :
مراقبت از مادران سالم ، مراقبت از نوزادان سالم ، مراقبت از نوزادان خاص ( مثل نوزادان نارس ) و وظایف تابعه .به دلایل بهداشتی ، تقاضای بیشتری برای مراقبت از مادران و نوزادان نسبت به مراقبت عادی وجود دارد . بنابر این لابی عیادت کنندگان و رخت کن را باید علاوه بر سیستم معمولی تفکیک سازی مهیا کرد . فضایی تخت مانند مورد مراقبت عادی طرح میشود اما با این وجود فضای لازم برای هر تخت باید افزایش یابد تا فضایی نیز برای تخت بچه در کنار تخت مادر وجود داشته باشد .
ترکیب های حمام نشسته /دوش و دوش ها ر ا باید در قسمت سرویس های بهداشتی مهیا ساخت زیرا مادران نباید در وان حمام کامل بکنند
واحدهای مراقبت نوزادان شامی این موارد است :
فضاهای تخت مخصوص نوزادان، قسمت های در آوردن / پوشیدن لباس ، حمام نوزادان ، قسمت توزین ، جایگاه پرستاران نوزادان و احتمالا یک قسمت مخصوص چرخ دستی ها ، یک واحد مخصوص مراقبت از نوزادان با تخت های مجزا و قسمت های مخصوص مراقبت باید برای نوزادان با شرایط بیمارگونه در نظر گرفته شود .عوامل یا اتاق زیر نیز باید در بخش تابعه در نظر گرفته شود : محل استراحت پرستاران ، اشپزخانه کوچک ، دفاتر پزشکان ، اتاق معاینه و درمان ، اتاق کار پاکیزه ،حمام بیماران ، اتاق روزانه بیماران وعیادت کنندگان ، فضای انبار مخصوص تجهیزات و اسباب نظافت ، توالت های کارکنان و عیادت کنندگان
،قفسه ها و اتاقی برای مشاوره با بستگان بیمار .
محیط
برای کاستن از انتقال میکروبهای موجود در هوا ، سیستم تهویه ، باید تعویض هوا را هشت مرتبه در ساعت انجام دهد دما باید بین 24 تا 26 درجه سانتیگراد باشد
موقعیت
مسیر انتقال مادران و نوزادان پس از ترخیص ، باید تا حد امکان کوتاه بوده از سایر کریدورها ی شلوغ نگذرد مراقبت، مامایی و زایشگاه باید در یک طبقه باشد تا به استقاده از اسانسور نیازی نباشد .
فضاهای تدارکاتی
مرکز تدارکات کلینیکی ؛ پرستاری و فنی یا در یک ساختمان تدارکات جداگانه و یا در یک طبقه تدارکات و مصرف در زیر ساختمان اصلی واقع می شود . بهتر است که ورودی و حیاط مخصوص تدارکات کالا را که از ورودی های اصلی و امبولانس مجزا است را در اختیار داشته باشیم . جهت رو به شمال برای این ورودی ایده ال است .مسیر های رفت و امد داخلی و خارجی باید طوری با هم هماهنگ باشند که از تداخل با مسیر های مورد استفاده مراقبت و درمان اجتناب شود .
در طول مرحله طراحی باید به خاطر داشت که این قسمت از بیمارستان میتواند سرو صدای زیادی (خودرو کالاها و ماشین ها ) و از طرف دیگر بوی ظروف زباله ها و مواد زاید اشپزخانه و غیره ایجاد کند . بنابر این انها را نباید در نزدیک قسمت پرستاری قرار داد . طراحی قسمت تدارکات با هماهنگی بخش های پزشکی بیمارستانها انجام می شود .مشخصات مشروح را میتوان فقط پس از طرح مشروح پرستاری و درمان تعیین کرد. استفاده فزاینده از اتوماسیون همکاری میان آرشیتکت ها ، مهندسان متخصص و تولید کنندگان در مراحل طراحی را می طلبد . تمایل به تمرکز بیشتر،انگیزه حداقل سرمایه گذاری و صرفه جویی در استخدام ،شایان توجه است . در نتیجه این امر ، در مورد کیلینیک های کوچک ، غذا از یک
آشپزخانه
مرکزی تحویل شده و رخت شور خانه توسط یک سازمان خدماتی خارجی اداره میگردد . در مورد کالاها و مواد مورد نیاز ، فقط یک بخش ، اقتصادی تر است تا یک واحد اماده سازی/ مصرف غیر متمرکز (مثلا برای ابزار الات جراحی و استریلازاسیون فرعی یا برای ظهور فیلم اشعه ایکس در بخش اشعه ایکس )
وسایل حمل و نقل
علاوه بر سازمان انبارها و آماده سازی کالاهای تحویلی و دوباره مصرف شده ، مسئله حمل و نقل نیز وجود دارد ، چرخ دستی های چند منظوره اغلب برای توریع اقلام مورد نیاز به محل مصرف مورد استفاده قرار می گیرند و هم زمان میتوان از انها برای انبار کردن تجهیزات نیز استفاده کرد. در بیمارستان های متوسط وبزرگ برای توزیع به طبقات و بازگرداندن اقلام مصرف شده به قسمت آماده سازی یک نقاله عمودی ضروری است برای فرستادن اقلام کوچک مثل داروها و توضیحات ، باید یک سیستم ارسال که از لوله های پنو ماتیک ساخته شده به کار برد .
مقیاس سیستم حملو نقل به اندازه سازمان بستگی دارد :تامین و مصرف مورد لزوم برای هر تخت در روز 30 الی 35 کیلو گرم است .برای اقلام بزرگ و سنگین مثل تخت ها ، تجهیزات تنفس ، ماشین های قلب و ریه مصنوعی اسانسور های متعارف تخت ضروری است . در بیمارستانهای بزرگ برای حمل اقلام با اندازه متوسط باید از سیستم اتوماتیک نقاله ( مثل غذا ، البسه ، ملحفه ، زباله ها و کالاهای مصرفی) استفاده شود .
تدارکات متمرکز
مزایای گرد ااوری تمام فعالیت های تدارکاتی در یک طبقه تدارک / مصرف ، مدیریت کلی هماهنگ ، کنترل مشترک انبار و بکار گیری سیستم های حمل و نقل مشترک است .تمرکز به این معناست که یک نقطه واحد وجود دارد که کالا ها به ان تحویل میشود . از این جا توزیع و نگهداری کالا را میتوان به صورت کارامد کنترل کرد .
بدلایل بهداشتی جدا سازی کالاهای پاکیزه و غیز پاکیزه از اهمیت بالایی برخوردار است . به هنگام طرح سیستم های حمل و نقل این امر از جمله اولین ملاحظات است .
اتاق های کارکنان
در قسمت تدارکات ،اتاق های تعویض لباس ، توالت ، دستشویی ، اتاق های پاکیزه سازی ، اتاق های نگهداری (برای تجهیزات پاک کننده ) و اتاق
های استراحت باید دقیقا در مجاورت نقطه جمع آوری قرار گیرند
استریلیزاسیون
از آنجا که اقلام بخش جراحی ، در واحد استریلیزاسیون مرکزی آماده می شوند ، پس هردو باید در نزدیکی هم قرار گیرند . اما برای برآوردن نیازهای فوری ، بخش جراحی دارای امکانات استریلیزاسیون فرعی خود است . انبار مرکزی داروها و آلات و ادوات باید در ارتباط نزدیک با واحد مرکزی استرلیزاسیون باشد .
محل نسخه پیچی
در موسساتی که یک داروخانه کامل ندارند داروها نیازمند تجویز از محل نسخه پیچی توزیع میشوند که این محل متشکل از یک اتاق توزیع (25 متر
مربع ) است که مستقیما باید از کلیدر اصلی رفت و آمد در دسترس باشد این نسخه پیچ ها دارای یک میز تحریر امکانات شست و شو، سینک ، جایگاه توزین و قفسه های قفل دار هستند .در کنار متصل به محل نسخه پیچی یک انبار خشک و یک انبار دارو(15 متر مربع ) یک سردخانه (10 متر مربع) برای مواد خطر ناک و یک انبار خاموش کردن اتش مطابق با مقررات اتش نشانی وجود دارد . هنگام طراحی ساختمانهای جدید توصیه می شود که یک داروخانه کامل در طرح پیش بینی شود .
مربع ) است که مستقیما باید از کلیدر اصلی رفت و آمد در دسترس باشد این نسخه پیچ ها دارای یک میز تحریر امکانات شست و شو، سینک ، جایگاه توزین و قفسه های قفل دار هستند .در کنار متصل به محل نسخه پیچی یک انبار خشک و یک انبار دارو(15 متر مربع ) یک سردخانه (10 متر مربع) برای مواد خطر ناک و یک انبار خاموش کردن اتش مطابق با مقررات اتش نشانی وجود دارد . هنگام طراحی ساختمانهای جدید توصیه می شود که یک داروخانه کامل در طرح پیش بینی شود .
داروخانه
در بیمارستانهای متوسط و بزرگ داروخانه انبار داروهای تجویزی است و کارها را زیر نظر یک مدیر دارو ساز انجام می دهد . در طرح ، پیش بینی اتاق های زیر ضروری است اتاق توزیع ، دراگ استور ، اتاق مواد، آزمایشگاه و احتمالا میز تحویل که در صورت لزوم اتاق های مواد پوششی و انبار مواد گیاهی ، قرابه و ظروف اسید و اتاقی که پرسنل شیفت شب بتوانند در ان بخوابند را باید در نظر گرفت . توزیع و آزمایشگاه باید شامل یک میز نسخه یک میز کار و یک سینک باشد .نگهداری مایعات قابل اشتعال ، اسید ها و داروهای بیهوشی متعدد به این معناست که باید تدابیر ایمنی مناسبی برای دیوارها ، سقف ها و درها در نظر گرفت .داروخانه باید در نزدیکی محل اسانسورها و سیستم ارسال پنوماتیک باشد .
واحد مرکزی تخت
از نظر بهداشتی و اقتصادی، هر بیمارستان باید دارای یک واحد مخصوص تامین و تعمیر تخت بیماران باشد که در آن پرسنل خاصی به تمیز کردن
؛ضد عفونی و مرتب کردن تخت ها بپردازد .تعویض کامل تخت برای بیماران پذیرفته شده جدید؛ بیمارانی که بیش از 14 روز است بستری هستند ، پس از اعمال جراحی و برگشت بیمار و نیز پس از الودگی جدی لازم است وسعت واحد تخت به تعداد تخت پرستاری بستگی دارد :برای تقریبا 500 بیمار بستری باید یک واحد تخت برای 70 تخت اماده گردد .مرز بندی عملی مستلزم یک جهت پاکیزه و یک جهت غیر پاکیزه است که با اتاق تمیز کردن تخت، اتاق ضد عفونی تشک و لابی کارکنان قابل تفکیک است .برای انجام تعمیرات باید کارگاهی خاص تقریبا به مساحت 35 متر مربع در مجاورت وجود داشتته باشد و به همین ترتیب وجود رختشو خانه ، محل نگه داری رختخواب تمیز تشکها و غیره الزامی به نظر می رسد .اگر برای تمیز کردن تخت ها و تشکها از ماشین الات استفاده میشود در مراحل اولیه باید شرایط خاص تجهیزات مورد استفاده قرار گیرد (مثلا نیاز به اختلاف سطح در کف و ارتفاع )
؛ضد عفونی و مرتب کردن تخت ها بپردازد .تعویض کامل تخت برای بیماران پذیرفته شده جدید؛ بیمارانی که بیش از 14 روز است بستری هستند ، پس از اعمال جراحی و برگشت بیمار و نیز پس از الودگی جدی لازم است وسعت واحد تخت به تعداد تخت پرستاری بستگی دارد :برای تقریبا 500 بیمار بستری باید یک واحد تخت برای 70 تخت اماده گردد .مرز بندی عملی مستلزم یک جهت پاکیزه و یک جهت غیر پاکیزه است که با اتاق تمیز کردن تخت، اتاق ضد عفونی تشک و لابی کارکنان قابل تفکیک است .برای انجام تعمیرات باید کارگاهی خاص تقریبا به مساحت 35 متر مربع در مجاورت وجود داشتته باشد و به همین ترتیب وجود رختشو خانه ، محل نگه داری رختخواب تمیز تشکها و غیره الزامی به نظر می رسد .اگر برای تمیز کردن تخت ها و تشکها از ماشین الات استفاده میشود در مراحل اولیه باید شرایط خاص تجهیزات مورد استفاده قرار گیرد (مثلا نیاز به اختلاف سطح در کف و ارتفاع )
تدارکات رختشوی خانه
مقدار خشک شویی برای هر تخت در هر روز بین 0.8 تا 0.3 کیلو گرم است .ترتیب کارها در رخت شوی خانه به این صورت ترجیح داده میشود : پذیرش ،دسته بندی ، توزین ، شستشو ، اب کشیدن ، خشک کردن ،پرس ( در صورت امکان بخار با فشار زیاد )
اتو ،دوخت ، انباشتن و صدور .هال رختشوی خانه مشتمل است بر قسمت دسته بندی و توزین (15 متر مربع ) اتاق جمع آوری رخت های قابل شستشو در زیر مجرای مخصوص رخت های قابل شستشو محل کار با آب ( 50 متر مربع )محل کار خشک (60 متر مربع ) انبار پودر لباسشویی (10 متر مربع ) اتاق دوخت (10 متر مربع ) و انبار رخت های قابل شستشو (15 متر مربع) .
تدارک غذا
تدارک غذای مناسب برای بیماران به آماده سازی غذا بستگی زیادی دارد زیرا مقادیر لازم پروتیین ،چربی ، کربو هیدرات ها ، ویتامین ها ، کانی ها ،فیبر ها و افزودنی ها اغلب متوع اند . سیستم های غالب تدارک غذا سیستم هایی هستند که به مراحل اماده سازی متعارف غذا (کار اماده سازی ، ترتیب ، حمل و توزیع ) جنبه منطقی می بخشند .اماده سازی غذای عادی و رژیم های غذایی خاص جداگانه انجام میشوند .بعد از اماده سازی و پخت غذاها در کنار هم و در صف تقسیم قرار میگیرند .سینی های تقسیم در هنگام توزیع با با چرخ دستی های متعدد به مکانهای مختلف حمل میشود .از همان چرخ دستی ها (به منظور تقسیم ) برای برگرداندن ظروف خالی به واحد شستشوی مرکزی استفاده میشود .
کترینگ کارکنان شامل حدودا چهل درصد مجموع تقاضای کترینگ است .
اتاق غذا خوری کارکنان باید در نزدیکی اشپزخانه مرکزی باشد تقسیم به اتاق های جدا گانه مخصوص کارکنان داخلی پرستاران ، کارکنان اداری و پزشکان را میتوان در یک بیمارستان بزرگ در نظر گرفت اما باز هم بدلایل اقتصادی این اتاق خواب باید در نزدیکی اشپزخانه مرکزی قرار گیرد . برای اشپزخانه های بیمارستان های کوچک و متوسط این نوع تقسیم توصیه نمی شود
فضاهای تدارکاتی
آشپزخانه مرکزی :در گذشته آشپزخانه ها را در طبقه اخر قرار میدادند تا از مقدار بو و سرو صدا کاسته شود اما امروزه انها را در همان طبقه تدارکات قرار میدهند تا در این روال کار امد نتایج بهتری برای تحویل نگهداری ،اماده سازی و ارسال بدست اید .زمانی که از غذای منجمد استفاده میشود تنظیم اشپزخانه تغییر میکند .در اینجا ارشیتکت و کاربران باید همکاری نزدیکی داشته باشند تا فرایند اماده سازی غذا بهبود یافته و حد اکثر صرفه جویی در فضا انجام شود .
ارتفاع هال اشپزخانه باید 4 متر باشد اندازه اشپزخانه به تعداد و شرایط بیماران بیمارستان بستگی دارد در اشپزخانه اصلی بهبود 1متر مربع فضا لازم است .یک اشپزخانه مخصوص رژیم غذایی خاص (حداقل 60 متر مربع ) نیز باید در طرح گنجانده شود که شامل یک میز مخصوص سر اشپز (30 متر مربع )برای پاک کردن سبزی و 5 متر مربع برای دفع زباله ها . علاوه بر این پلان باید شامل یک اتاق تدارکات روزانه (8 متر مربع ) یک سرد خانه مخصوص گوشت،ماهی و لبنیات هریک 8 متر مربع و یک انبار پیش از سرد کردن 10 متر مربع بایک واحد فریزر و سرد کننده باشد .قسمت تحویل جنس باید به قسمت اداری مرتبط بوده و دارای فضای نگهداری کافی (15 الی 20 متر مربع ) نیز باشد .انبار اصلی باید نگهدارنده میوه و سبزی (20 متر مربع ،اجناس خشک 20 متر مربع ،و اجناس کنسروی باشد )
واحد شستشوی مرکزی که در مجاورت آشپزخانه مرکزی قرار دارد ضروف کارکنان و بیماران را می شوید .اتوماسیون سطح بالا طراح را در مراحل اولیه ملزم میسازد که شرایط خاص اقلام و تجهیزات را مشخص و هماهنگ میسازد
تدارکات فنی : خدمات فنی ، مسئول تدارکات فنی هستند و همانطور که اتوماسیون بیشتری ارایه میشود نقش بیشتری را اریه میکند عملیات ان شامل حفظ و نگهداری ساختمان ، تکنولوژی داخلی و تکنولوژی پزشکی و تکنولوژی نقاله ها و اداری است .
باید توجه داشت که تاسیسات بهداشتی مشمول پیشرفت فنی سریع هستند ، داشتن جریان دورانی برای تهیه و تدارک فنی : خدمات فنی مسئول تدارکات فنی هستندو همانطور که اتوماسیون بیشتری ارایه میشود خدمات بیشتری ارایه میکنند
راهروها:
راهروها باید برای بیشترین جریان گردشی طراحی شوند. در کل، راهروهای دسترسی بایستی حداقل دارای 50/1 متر پهنا داشته باشند. راهروهایی که بیماران را با تخت متحرک جابجا میکنند باید حداقل دارای پهنای موثر 25/2 متر باشند. سقف معلق در راهروها می‌توانند تا 40/2 متر ارتفاع داشته باشند. پنجره‌های نورگیر و هواگیر نبایستی بیش از 25 متر از یکدیگر فاصله داشته باشند. پهنای مقدار راهروها نباید توسط برآمدگیهای دیوار، ستونها و عناصر دیگر ساختمان مختل و محدود شود. در راهروهای بخش باید با توجه به مقررات داخلی در برای خروج دود سیگار تعبیه شود.
درها:
در طراحی درها بهداشت باید در نظر گرفته شود. لایه سطحی در بایستی دارای مقاومت بلند مدت در برابر نظافت مداوم توسط تمیزکننده‌ها و میکروب کشها باشد و بایستی طوری طراحی شود که مانع انتقال صدا، بوهای نا مطبوع و جریان هوا باشند. درها نیز بایستی دارای همان استاندارد عایق بندی در برابر صدا باشد که دیوارهای اطراف از آن برخوردارند. چوب دو روکشه در باید حداقل توانایی کاهش صدا تا25 دسی بل را داشته باشد. ارتفاع دقیق دربها به نوع و عمل آنها بستگی دارد:
درهای معمولی 10/2 تا 20/2 متر
دروازه‌های عبور وسایل نقلیه 50/2 متر
ورودی انتقالات 70/2 تا 80/2 متر
حداقل ارتفاع در جاده‌های ورودی 50/3 متر
پله ها:
به خاطر دلایل سلامتی، پله‌ها بایستی طوری طراحی شوند که در مواقع لزوم ظرفیت تمام گردش عمومی را داشته باشند البته مقررات ساختمان سازی ملی نیز باید در نظر گرفته شوند. پلکانها باید در هر دو طرف نرده داشته باشند و بدون بر آمدگی پیشبن باشند(بدون لبه برآمده) پله‌های پیچ دار نمی‌توانند در مقررات مربوط به پله‌ها گنجانده شوند. پهنای موثر عرض پله‌ها و پاگردها باید حداقل دارای 50/1 متر باشند و از 50/2 متر تجاوز نکنند. درها نباید پهنای مفید پاگردها را اشغال ومحدود کنند و با توجه به مقررات بیمارستان، درهای رو به راه پله باید به طرف خروجی باز شوند. میتوان پله‌هایی با ارتفاع 170 میلی متر داشت و حداقل عمق پاگذار ان 280 میلی متر باشد , بهتر است نسبت ارتفاع به عمق پاگذار 150 تا 300 میلی متر باشد.
آسانسور ها:
آسانسورها انسانها، دارو ها، ملحفه‌ها و تختهای بیمارستانی را بین طبقات جابجا میکنند و به خاطر مسائل بهداشتی و زیبایی بهتر است آسانسورهای جداگانه‌ای را برای هر کدام این اهداف در نظر گرفت. در ساختمانهایی که مراقبت، معاینه و درمان در طبقات بالایی انجام میگیرند حداقل دو آسانسور برای انتقال تخت لازم است. اتاقک آسانسور باید به اندازه‌ای باشد که جا برای یک تخت و دو همراه وجود داشته باشد. سطوح داخلی کابین باید صاف، قابل شستشو و به راحتی قابل ضد عفونی باشد. کف آن نباید سر باشد چاه آسانسور باید ضد آتش باشد. برای هر صد تخت یک آسانسور چند منظوره باید تعبیه شود و تعداد این آسانسورها در بیمارستانهای کوچکتر حداقل دو دستگاه باید باشد، بعلاوه حداقل بایستی دو آسانسور کوچکتر برای تجهیزات قابل حمل، کارکنان وملاقات کنندگان وجود داشته باشد.
ابعاد دقیق آسانسور 90 x 20/1
ابعاد دقیق چاه آسانسور 25/1 x 50/1
مسیریابی
برای جلوگیری از انتقال میکروب بر اثر تماس، فعالیتهای مختلف جداگانه‌ای میبایست صورت گیرد. سیستم تک راهرویی که در آن بیماران جراحی شده و بیماران آماده جراحی، کارکنان آماده جراحی و کارکنان پس از انجام عمل و حمل وسایل تمیز و کثیف از یک راهرو استفاده میکنند دیگر استاندارد نیست. بهتر است سامانه دو راهروی داشته باشیم که در آن بیماران و کارکنان یا بیماران و وسایل غیر تمیز از یکدیگر جدا باشند. هنوز بهترین نوع این موارد مشخص نشده است و بنابراین به صورت جداگانه در نظر گرفته میشوند. یک راهبرد موثر، جدا کردن جریان بیماران از محل کار مورد استفاده کارکنان گروه جراحی است.
طراحی تالار اطاق های عمل
طراحی تالار اطاق های عمل بیمارستان
بیمارستان به عنوان محل درمان بیماران ، همواره با شاخص اطاق های عمل مقایسه و دارای معنی و مفهوم خواهد بود. از اولین بیمارستان هایی که داریوش کبیر به واسطه احداث آنها درسرزمین های باستانی تحت نفوذ ایران عزیز ،در کتیبه های مصری لقب ،نیکو کار بزرگ ، را از آن خود کرد ، تا بیمارستان افتخار آمیز جندی شاپوردر زمان ساسانیان ، وهمچنین از بیمارستان ها ی مشهورقرون سوم وچهارم ایرانیان تا ….. به امروز ،تعریف بیمارستان بعنوان محل درمان بیماران ،ثابت بوده لیکن درباره اطاق های عمل همواره تغییراتی را در تعاریف ،ظرفیت ،جانمایی ،اختصا صا ت ، معماری داخلی ،ارتباطات با سایر بخش ها ،اندازه ها ،پارت بندی های عملکردی ،تجهیزات ومنصوبات پزشکی و غیر پزشکی ثابت و پرتابل ، …. شاهد بوده و هستیم . ازهمه مهمتر چگونگی طراحی فضا ی نهایی اطاق های عمل، بدون آنکه چیزی فدای چیز دیگر شده و قابلیت اجرایی ونگهداری این مجموعه را درطول بهره برداری ، حفظ نماید ، اصلی ترین هدف بیمارستان سازان بوده است .
فصل اول : محل جانمائی اطاق های عمل در بیمارستان
محل قرار گرفتن اطاق های عمل در بیمارستانها از مهمترین شاخص های اثر گذار بر بهره وری ونیز رعایت اصولی سیکل درمان بیماران وهمچنین مقوله های دیگری ازجمله کنترل عفونت های بیمارستانی و مهندسی ارزش درمنابع تاسیساتی و … میباشد .
از طرفی محل قرارگرفتن اطاق های عمل در طرح هر بیمارستانی نیاز به مطالعات خاص همان بیمارستان نیز دارد به گونه ایکه با تعاریف و اهداف احداث بیمارستان مذکور نیز همخوانی لازم را داشته باشد .
حال با توجه به موارد بالا به شرح فاکتورهای مهم طراحی برای جانمایی اطاقهای عمل می پردازیم :
۱ – اطاق های عمل را تا حدود دو دهه قبل به بالاترین طبقات ساختمان اصلی بیمارستان منتقل می نمودند و برای این کار نیز دلایلی به این شرح داشتند:دور بودن از مسیر رفت و امد عمومی؛دور بودن از جریان هوای الوده بین بخش ها؛نزدیکتر بودن به دستگاه های تهویه روی پشت بام که منجر به تهویه اسانتر وخطر خرابی کمتر و هزینه انتقال انرژی ارزانتر خواهد بود؛امکان بهتر توسعه و تغییرات در تجهیزات ولوازم مورد نیاز اطاقهای عمل در دراز مدت بدلیل نزدیکی به پشت بام و قدرت مانور روی بام که بسیار سهل تر از طبقات زیرین قابل اجراء خواهد بود؛و جزییات دیگری مانند ارامش کامل ونبود مزاحم پیرامونی از قبیل سروصدای محوطه وخیابان- سر وصدای بخش ها- . . . .
۲ – امروزه تفکر طراحان بیمارستانی همگام با تبلور تجهیزات وتکنولوژی جدید وهمچنین تغییر استاندارد های درمانی ، بناچار تغییراتی رادر جانمایی بیمارستان ها پدید اورده است . از جمله الزاماتی که در حال حاضر نمی توان از انها چشم پوشی کرد عبارتند از :
– برای سهولت دسترسی همه بخشها به اطاق های عمل ، میبایستی این مجموعه در طبقات میانی ساختمان اصلی گنجانده شود.
– وجود اسانسور های اختصاصی اطاق عمل وبالابرهای ویژه برای منظور های مختلف ٬ در کنار اطاق های عمل تقریبا الزامی است ( جهت استفاده های مختلف نظیرجابجایی تخت بیماران- پرسنل بخش – سی اس ار کثیف – سی اس ار تمیز – اختصاصی تردد مابین بخشهای ویژه مثل اورژانس (
– با توجه به وقوع کشور ما در نیمکره شمالی زمین ، برای عدم برخورد با نور شدید افتاب و همچنین امکان الزامی استفاده از یک نور یکنواخت وملایم درطول روز ، اطاق های عمل میبایست در یال شمالی ساختمان قرار گیرند ؛
– اطاق های عمل بایستی کمترین فاصله را با سی .اس . ار یا استرلیزاسیون مرکزی داشته باشد ؛
– دسترسی اطاق های عمل با بخش بستری جراحی بایستی کوتاه و سریع و حتی الامکان مستقل وبدون عبور از بخشهای دیگر باشد ؛
– اورژانس بیمارستان و بانک خون با اطاق های عمل کمترین فاصله ممکنه را داشته باشد ؛
– امکان گسترش وتغییرات در اینده هم از نظر ابعاد ، وهم از نظر بکار گیری تجهیزات جدید را با کلیه جوانب تاسیساتی مورد نیاز ان روز ، حتی الامکان داشته باشد ؛
– در مسیر تردد داخلی بیمارستان باشد . یعنی جهت دسترسی بخش های مختلف به مجموعه اطاق های عمل ،نیاز به تردد به خارج از ساختمان اصلی بیمارستان وجود نداشته باشد ؛
-بخش اطاق های عمل ، کاملا بسته وایزوله بوده ودر مسیر تردد وعبور مرور دیگر بخش ها ، حتی برای استفاده اظطراری از پله فرار و یا تعمیرات نوبه ای امکانات تاسیساتی بیمارستان ؛ قرار نگیرد . از طرفی درعین حال پرسنل خود بخش بتوانند به موقع از پله فرار استفاده نمایند .
فصل دوم : جانمایی اجزاء داخلی در مجموعه اطاقهای عمل
در داخل خود مجموعه اطاق های عمل در یک بیمارستان هم ، اجزاء مختلفی وجود دارد که تقسیم بندی ونحوه ء قرار گرفتن انها در کنار هم نیز بر کل بهره وری و یا تاثیر گذار تر بودن سیکل درمانی بیمارستان و ….موءثر خواهد بود . این مجموعه شامل اطاقهای بیهوشی ، اطاقهای اسکراب ، سالن ریکاوری ، اطاق های عمل ، پذیرش ، اطاق تعویض تخت ، اطاق اماده سازی بیماران ، اطاق های نگهداری وسایل ، اطاق استریل ، اطاق گچ گیری ، اطاق استراحت پرسنل ، اطاق منشی بخش ،اطاق شستشو وسایل ، دفتر کارکنان ، اطاق گزارش نویسی پزشکان ، و . . .میباشد .
از طرفی اهمیت عملیات ضدعفونی در اطاقهای عمل با جان بیماران و میزان موفقیت جراحی ٬ پیوند ناگسستنی دارد ؛ به همین دلیل در داخل مجموعه اطاق های عمل یک خط بندی و تقسیم بندی براساس سیکل کاری ونیز نوع ضد عفونی مورد نیاز وجود دارد که بایستی با درک صحیح ان کادربندی ؛ اجزاء مختلف را در طراحی براساس ان در کنار هم قرار داد . این خط بندی ها بشرح ذیل میباشند :
۱ – منطقه ورودی بیماران و کارکنان و وسایل :
این منطقه در حقیقت خارجی ترین ناحیه از اطاق های عمل بوده وبایستی از ورود افراد غیر به ان جلوگیری وبه عبارتی تحت حفاظت باشد . این منطقه الزاماُ نیاز به استریل ندارد و صرف رعایت تمیزی بیشتر در ان کافی است . معمولاُ این منطقه را در طراحی ها با یک کریدور عریض ویا یک سالن ۴×۴ الی ۵×۸ (بستگی به تعداد اطاقهای عمل وتعداد جراحی در ساعت پیک دارد ) از دیگر قسمتهای داخلی وخارجی اطاقهای عمل جدا مینمایند . بهترین نوع طراحی این منطقه بگونه ایست که سیکل امد وشد کارکنان ووسایل وبیماران ٬ از قبل مشخص ومسیر این ترددها حتی الامکان یک طرفه باشد ؛ در این صورت مسیر داخل به خارج وبالعکس از هم مجزا ولی درکنارهم هستند .
اگر چنانچه اسانسور های اختصاصی برای اطاقهای عمل وجود دارند٬ محل باز شدن درب انها همین منطقه خواهد بود . قسمت پذیرش بیماران ٬ اطاق تعویض تخت بیماران ٬ودر بعضی مواقع اطاقهای مربوط به پرسنل اطاق عمل ( رختکن ها ٬استراحت شیفت )در این قسمت قرار دارند .
۲ – منطقه داخلی تالار اطاقهای عمل :
این منطقه همان منطقه تمیز یاخط زرد است که در بیشتر بیمارستان های کشور یا با کم توجهی ان را برابر منطقه تحت حفاظت میدانند ویا با وسواس بیمورد ان را با خط قرمز یکی میدانند . در صورتی که هردو مورد غیر علمی واتفاقاُ هردو مورد به یک اندازه موجب ریسک عفونت های بیمارستانی خواهند شد . بایستی کاملاُ توجه نمود که خط زرد در تالار اطاقهای عمل همان محلی است که بایستی لباس های مخصوص اطاق عمل را پوشید ( شال وگان و دمپاپی و کلاه ). دراین منطقه کل وسایل و کارکنان وبیماران تحت کنترل قرار گرفته و کاملاُ بایستی تمیز وغیر الوده باشند ؛ لیکن این بدان معنی نیست که این منطقه ضد عفونی واستریل باشد . در طراحی ها ٬ این منطقه را به صورت یک سالن اصلی مستطیل یا دایره شکل در نظر میگیرند که می تواند درب تمامی اطاقهای عمل واسکراب به داخل ان باز شو د . انبار های وسایل و تجهیزات و نیز انبارهای دارو های مصرفی همگی دراین منطقه قرار دارند .اطاق منشی واطاق گزارش نویسی پزشکان و بعضی مواقع اطاقهای شستشوی وسایل جراحی (واشینگ و پکینگ ست های جراحی ) نیز در این منطقه بایستی منظور گردند . اخرین محل تلاقی این منطقه بامنطقه سوم را ( یعنی به عبارتی دورترین محل از منطقه اول را ) بایستی برای محل سالن ریکاوری در نظر بگیریم .
۳ – منطقه اصلی در تالار اطاقهای عمل :
این منطقه را ناحیه سترون شده یا ناحیه ضدعفونی شده یا ناحیه خط قرمز میگویند ؛ همه چیز دراین منطقه بایستی ضد عفونی شده یا به عبارتی استریل شده باشد. کلیه اقلام ٬ تجهیزات پزشکی وغیر پزشکی ٬ پرسنل ٬ بیماران ٬ حتی سطوح دیوارها و کف وسقف ٬ دراین منطقه حتی الامکان استریل شده وجود خواهند داشت . تک تک اطاق های عمل حتی الامکان دارای سیستم سیرکولاسیون هوا به صورت مستقل از دیگر فضاهای بیمارستان ومجهز به فیلتر های مختلف به خصوص < هپا > خواهند بود . در طراحی این فضا بیشترین نقش مربوط به امور تاسیساتی خواهد بود.الزامات تاسیساتی درکف ( مانند شبکه ارت زیر کفپوش های کاندکتیو ٬ بعضی از اتلت های گازهای طبی از کف ٬ شبکه برق مورد نیاز تخت جراحی از کف )و همچنین نیاز های تاسیساتی در بالای سقف کاذب (شبکه گازهای طبی ٬ شبکه کانال های هدایت هوای سرمایش وگرمایش ٬ شبکه هدایت گازها و بو های اطاق عمل به خارج یا اگزوز فن ها ٬ شبکه برق روشنایی ٬ شبکه برق مصارف تجهیزاتی ٬ فضای مورد نیاز نصب پلیت چراغ سیالتیک ٬ و . . ) اجبارآ ارتفاع این قسمت از بیمارستان را با دیگر نواحی بیمارستان متمایز میکند ٬ به همین دلیل در جا نمایی داخلی در تالار اطاق های عمل ٬ از همان ابتدای طراحی بایستی فضای منطقه اصلی ویا استریل را ٬ در کل کار مشخص ومابقی قسمت های تالار اطا ق های عمل و بدون اغراق ٬حتی مابقی بیمارستان را ٬ بعد از تعیین تکلیف این منطقه ٬ تکمیل و نهایی نمود .
منطقه اصلی در تالار اطاق عمل بیمارستان ها میتواند خود یک سالن مستقل که درب تمامی اطاق های عمل به ان باز گردد باشد ویا اصلا سالن مجزایی در کار نبوده وتک تک اطاق های عمل به سالن منطقه داخلی ( بند ۲ بالا ) وصل باشند ؛ دراینصورت صرفآ هر اطاق عمل یک خط قرمز خواهد داشت . ولی در هر حالتی خواه به صورت منطقه قرمز کلی و یا چند خط قرمز (البته کلی بهتر از چند منطقه ای میباشد ) در طراحی سیکل هوا ٬ نبایستی فشار هوا بگونه ای باشد که امکان ورود هوای غیر استریل به داخل اطاق عمل وجود داشته باشد .
۴ – منطقه خروج کارکثیف از تالار اطاقهای عمل :
این منطقه را راهرو آن استریل و یا راهرو دفع هم میگویند . اصلی ترین نقش در کنترل الودگی محیط و یا کنترل عفونتهای بیمارستانی ٬ را ٬ در نحوه طراحی و از ان مهمتر چگونگی استفاده از این منطقه ٬بایستی جستجو کرد . این منطقه بهتر است به صورت یک کمر بند تمام اطاق های عمل را در بر گرفته ٬ تا بتوانند ابزار و وسایل ومواد استفاده شده ویا زاید و نیز اقلام کثیف را ٬از این طریق از منطقه خط قرمز خارج نمایند . دراین صورت دیگر فضای اصلی اطاق عمل ومنطقه خط قرمز محل عبور اجسام ان استریل نخواهد بود ( چیزی که بیش از ۸۰٪ بیمارستانهای کشور در حال حاضر به ان مبتلاء هستند ) . نکته مهم در طراحی این منطقه الزام به رعایت فشار هوای کمتر از ناحیه استریل است به صورتی که این راهرو نه تنها باعث ورود هوای کثیف خودش به منطقه قرمز نگردد ٬ بلکه ٬ خود به نوعی کمک سیستم سیرکولاسیون مکانیکی تعبیه شده در تخلیه هوای کثیف هم محسوب گردد . در طراحی ها میتوان از این محل به اطاق واشینگ و دیگر فضاهای غیر استریل تالار اطاقهای عمل ورودی در نظر گرفت .
اتاقهای جراحی اصلی
تعدادی اتاق ملزومات و کار در مجاورت مستقیم اتاق جراحی هستند. اتاق جراحی باید به گونه‌ای طراحی شود تا هر چه بیشتر به شکل مربع شباهت داشته باشد تا کار در هر جهت از تخت جراحی به راحتی انجام گیرد.
اندازه مناسب میتواند 50/6 × 50/6 متر با ارتفاع 3 متر و اضافه ارتفاع 70/0 متر برای تهویه و خدمات دیگر باشد.
اتاقهای جراحی بهتر است یکسان باشد تا حداکثر انعطاف پذیری را داشته باشند و عملها روی میز قابل حملی صورت گیرد که بر روی پایه‌ای ثابت در وسط اتاق سوار شده باشد. نور طبیعی از نظر روانشناختی دارای امتیاز خاصی است که جلوگیری از آن تقریبا غیر ممکن می‌‌نماید. واگر هم امکان آن وجود داشته باشد باید سیستمی وجود داشته باشدکه به طور کامل جلوی نفوذ این نور را بگیرد(برای مثال عملهای جراحی چشم در فضای خیلی تاریک انجام میگیرد) امروزه اتصالات خدماتی و وسایل فنی معمولا از طریق تجهیزات بیهوشی معلق تأمین میشود. در غیر این صورت ،اتصالات خطوط خلاء، اکسید نیتروس و برق اضطراری بایستی حداقل 20/1 متر بالاتر از سطح کف اتاق قرار گیرند. جدا کردن بخشهایی که در حد بالای میکروب زدایی شده اند(استریل) و وسایل استریل نیز به آنجا ارسال میشود بسیار مهم است. تقسیم اتاق عمل به دو قسمت عفونی و غیر عفونی یک بحث پزشکی است اما عمل هوشیارانه و منطقی است. کف اتاق و سطح دیوارها باید بسیار صاف و قابل شستشو باشند از نصب برآمدگیهای تزئینی و سازه‌ای باید جلوگیری کرد.
اتاق بیهوشی
اندازه اتاق بیهوشی باید تقریبا 80/3×80/3 متر باشد و درهای آن نیز کشویی و برقی باشد و به اتاق عمل باز شوند(پهنای 40/1 متر)این درها باید دارای دریچه و شیشه‌ای باشند تا بتوان با اتاق جراحی ارتباط تصویری داشت. اتاق بایستی مجهز به یخچال ،سینک آب ،لوله دستشویی و آبکشی، کابینت جهت نگهداری لوله هلی جراحی ،اتصالات تجهیزات بیهوشی و برق اضطراری باشد.
اتاق ترخیص بیهوشی:
این اتاق به اتاق بیهوشی شباهت دارد در ورودی به راهروی کاری باید لولایی و بدون چفت با عرض 25/1 متر باشد
اتاق شستشو:
تقسیم اتاق شستشو به بهداشتی ومعمولی ایده ال است اما از نقطه نظر بهداشت یک اتاق تکی کافی است. حداقل پهنای اتاق باید80/1 متر باشد. برای
هر اتاق جراحی بایستی سه دست و صورت شویی (سینک) که آب را به اطراف نمی‌پاشد وجود داشته باشدکه از طریق پدالهای پایی کنترل شوند .بایستی دارای دریچه دید باشند و اگر هم برقی هستند بایستی با پدالهای پایی باز شوند. اگر صرفه جویی الویت دارد میتوان از درهای لولایی چرخش استفاده کرد
هر اتاق جراحی بایستی سه دست و صورت شویی (سینک) که آب را به اطراف نمی‌پاشد وجود داشته باشدکه از طریق پدالهای پایی کنترل شوند .بایستی دارای دریچه دید باشند و اگر هم برقی هستند بایستی با پدالهای پایی باز شوند. اگر صرفه جویی الویت دارد میتوان از درهای لولایی چرخش استفاده کرد
اتاق اشیاء استریل:
اندازه این اتاق دارای انعطاف پذیری بیشتری است اما بایستی به اندازه کافی فضای قفسه و کابینت وجود داشته باشد و بتوان به طور مستقیم از اتاق عمل به آن دسترسی داشت. به ازای هر اتاق عمل ، اتاق اشیاء استریل به مساحت تقریبی ده متر مربع نیاز است.
اتاق تجهیزات:
اگر چه دسترسی مستقیم به اتاق عمل ارجح است این کار همیشه ممکن نیست اگر دسترسی مستقیم امکان‌پذیر نباشد اتاق تجهیزات بایستی تا حد امکان نزدیک اتاق عمل باشد تا مدت انتظار کمتر شود. اتاقی به اندازه 20 متر مربع باید در نظر گرفته شود.
اتاق زیر مجموعه استریل:
این اتاق را میتوان مستقیم یا غیر مستقیم به بخش استریل اتاق عمل مرتبط کرد. این اتاق شامل یک بخش بهداشتی برای اشیاء استریل شده و یک بخش معمولی برای اشیاء غیر استریل است. تجهیزات آن بایستی شامل سینک, سطح انبار ,سطح کار و استریل کننده‌های بخار باشد. وصل کردن یک اتاق زیر مجموعه استریل (ساب استریل) به چندین اتاق عمل میتواند مشکلات بهداشتی بوجود آورد که این کار نباید صورت گیرد. توجه داشته باشید که ابزار جراحی در واحد استریلیزه مرکزی آماده میشوند که خارج از محوطه جراحی قرار دارد.
فعالیتهای جنبی:
اتاقهای فعالیتهای جنبی ضروری نیست که در نزدیکترین مجاورت اتاقهای عمل قرار گیرند. این اتاقها بوسیله راهرویی که مورد استفاه بیمار نباشد جدا شوند.
اتاق پرستارها:
ابعاد این اتاقها بستگی به بزرگی دپارتمان جراحی بیمارستان دارد. باید فرض شود که در هر تیم جراحی هشت عضو دارد(پزشکها،پرستارهای اتاق عمل، پرستارهای بیهوشی) اگر واحد جراحی دارای بیش از دو اتاق عمل باشند مناسب است که سیگاریها را از غیر سیگاریها جدا کرد. این اتاق راحتی باید دارای تعداد صندلی کافی , کابینت و یک سینک باشد.
محل کار پرستارها
این اتاقها میبایستی دارای موقعیت مرکزی باشند و دارای شیشه‌های بلند تا راهروی کاری از آن طریق دیده شود. علاوه بر میز تحریر آنها باید دارای کمد و کابینت و دیوارهای بلند برای نصب برنامه‌ها باشند.
اتاق گزارشات
این اتاقها که نیاز آنها مطلق نیست نباید بیش از 5 متر مربع باشند در این اتاقها جراحان پس از عمل گزارش آن را تهیه میکنند.
داروخانه
یک داروخانه به مساحت 20 متر مربع میتواند انواع مواد بیهوشی , داروهای جراحی و مواد دیگر را در خود جای دهد بخصوص که دارای قفسه‌های گردشی باشد.
اتاق نظافت:
مساحت 5 متر مربع برای چنین اتاقی کافی است این اتاقها بایستی به اتاق عمل نزدیک باشند زیرا پس از عمل میکروب زدایی (ضد عفونی) و تمیز کردن ابزار صورت میگیرد.
آبریزگاه
به خاطر مسائل بهداشتی توالت بایستی خارج از محدوده جراحی و فقط در سرسرای (لابی) بیماران قرار گیرد.
ملزومات اتاق بازگشت هوشیاری:
اتاق بازگشت هوشیاری باید بتواند چندین بیمار عمل شده از اتاقها ی جراحی مختلف را در خود جا دهد. تعداد تختهای محاسبه شده باید 5/1 برابر تعداد اتاقهای عمل باشند. اتاق مجاورآن اتاق شستشو با چند سینک است. پرستاری میبایستی دارای یک جایگاه نظارتی باشد که از آن بتواند بر همه بیمارها تسلط داشته باشد. طراحی اتاق باید طوری باشد که نور طبیعی بتواند وارد آن شود تا بیمارها بتوانند خود را با ساعات شبانه روز تطبیق دهند.
رعایت نکات ایمنی در جراحی
اتاق جراحی باید از طریق درهای کشویی برقی به اتاقهای بیهوشی، ترخیص شستشو و اشیاء استریل ارتباط داشته باشند. این درها بایستی در خارج از اتاق عمل نصب شوند تا فضای اتاق را اشغال نکنند. به خاطر مسائل بهداشتی، سیستم باز کردن درها باید با پدال های پایی کنترل شود در اتاق فعالیتهای جنبی درهای محوری (بدون جفت) با پهنای یک متر تا 1.25 متر کافی است این نکته بایستی در نظر گرفته شود که اتاقهای اصلی بیهوشی دارای ترکیبی انفجار کننده از گازها هستند (بخارها، اکسیژن، اکسید نیتروژن) این گازها ممکن است به محدوده جراحی اتاقهای آماده کردن بیمار و گچ گیری رخنه کنند برای مقابله با جمع شدن گازهای بیهوشی در اتاق اتصالات الکتریکی و الکترو پزشکی بایستی حداقل در ارتفاع 1.20 متر از سطح کف اتاق قرار گیرند. به وسیله کف رسانای اتاقها را با هم برابر کنید. رطوبت هوا را بین 60% تا 65% حفظ کنید. اتاقهایی که جهت نگهداری مواد بیهوشی به کار می‌‌روند بایستی ضد آتش باشند و به اتاقهای عمل، زایمان و بیهوشی راه نداشته باشند.
روشنایی
روشنایی در اتاق عمل بایستی قابل تنظیم باشد تا با توجه به موقعیت برش جراحی، نور را بازاویه‌های مختلف بتاباند. متداول‌ترین سیستم روشنایی چراغهای جراحی سقفی متحرک هستند این سیستم متشکل از یک روشنایی اصلی است که دارای حرکت چرخشی و زاویه‌هایی است و یک لامپ جنبی که بر روی یک بازوی ثانوی روشنایی اصلی از تعداد زیادی سوار است. لامپ کوچک ساخته شده است تا از ایجاد سایه‌های خیلی تاریک جلوگیری شود. امروزه اتاقهای عمل تخم مرغی شکل با روشنایی داخل سقفی نیز گاهی ساخته شوند مقررات روشنایی بیمارستانها شدت روشنایی برای اتاقهای عمل را 1000(لوکس) و اتاق های جنبی عمل را 500 معرفی می کنند.
استریل‌سازی مرکزی
این مکان جایی است که تمام ابزار بیمارستان را آماده میکند. بیشتر این وسایل توسط دپارتمان جراحی (40%) و مراقبتهای ویژه، جراحی و داخلی (هر کدام 15%) استفاده میشود. به همین دلیل اتاق استریل‌سازی و مرکزی بایستی در نزدیکی این حوزه‌های تخصصی قرار گیرد توصیه میشود که مکانهای استریل‌سازی در جاههایی که دارای رفت‌وآمد کم (انسان و مواد) است قرار گیرند. تعداد استریل‌سازها بستگی به بزرگی بیمارستان و دپارتمانهای جراحی دارد و ممکن هست مساحت تقریبی 120-40 متر مربع را اشغال کنند.
بخشهای مراقبت
بخشهای مراقبت بیماران بایستی در فضای بسته باشد و ترافیک انسانی آن با طرح ریزی درست راهها به حداقل برسد. بخشها بایستی دارای پنجره‌هایی جهت ورود نور طبیعی باشد اما بخشهای درمان ،اتاق پرستارها، داروخانه و غیره را میتوان با چراغ روشن کرد.
دپارتمانهای مراقبت
دپارتمانهای مراقبت هر کدام به تخصصی ویژه تقسیم میشوند و اینها نیز دارای زیر مجموعه‌های خود میباشند. برای ایجاد مراقبت و نظارت کافی تعداد تختها هر بخش نبایستی بیش از 16 تا 24 عدد باشد به خاطر استفاده صحیح از کارکنان معمولا دو جایگاه کاری در کنار هم قرار داده و به بخش بزرگی از ناحیه خدماتی پرستاران متصل میکنند (برای مراقبت حدود 30 تا34 بیمار). ترتیب اتاقها به وضعیت، نوع و درجه حاد بودن بیماری بستگی دارد. نواحی پرستاری زیر نیز بایستی متمایز باشند: پرستاری عادی، مراقبت ویژه و فشرده تعداد تختها برای هر گروه مراقبتی در بخش مراقبت ویژه و فشرده کمتر است (بین 6 تا 12 تخت بسته به بزرگی بیمارستان)اتاقها بایستی به گونه‌ای قرار گیرد که در کناره‌های تخت (دو طرف و قسمتهای تحتانی) فضای کافی برای حرکت و دسترسی وجود داشته باشد. تعداد کابینت‌ها و کمدها برای وسایل شخصی بیمار بایستی کافی باشد. (همچنین فضای کافی برای وسایل و تجهیزات مراقبتی مانند سینی متحرک و کمد وجود داشته باشد).