سی و سه پل

تاریخ بنای این پل را شیخ علی نقی کمره ای شاعر زمان شاه عباس در شعری به گونه ماده تاریخ، سال 1005 هجری به حساب آورده است و این سال، درست هم‌زمان با روزهایی است که خیابان بی همتای چهارباغ هم ساخته شده است. در دوره صفویان مراسم جشن آبریزان یا آب پاشان در کنار این پل صورت می گرفته است و در سفرنامه های جهانگردان اروپایی آن دوران، اشاراتی به برگزاری این جشن شده است. ارامنه جلفا هم مراسم خاج شویان خود را در محدوده همین پل برگزار می کرده اند. این اثر در تاریخ 15 دی 1310 با شماره ثبت 110 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

این پل در گذشته به این دلیل پل جلفا نامیده می شد که، از این طریق به جلفا که تازه احداث شده بود می رسیدند و به الله وردی خان نیز معروف است زیرا سردار مشهور شاه عباس اول که به ساختن این پل مأمور گردید به این نام نامیده می شده. این پل که چهارباغ عباسی را به چهارباغ بالا متصل می کند، در گذشته 40 چشمه داشته اما امروز بیش از سی و سه چشمه آن باقی نمانده است و بقیه آنها مسدود شده اند. این پل 295 متر طول و 13/75 متر عرض دارد.

در طرفین پل معبر باریک مسقفی است که در سراسر طول پل دیده می شود. سی و سه پل دارای یک پیاده رو برای گردش در بالا و یک پیاده رو در پایین است. پیاده رو پایین گذرگاه مسقفی است که میان پایه های مرکزی پل و به فاصله کمی از بستر رودخانه ایجاد شده است.

در ساخت سی و سه پل، از مصالح آجر در قسمت فوقانی و سنگ در طبقه تحتانی پل استفاده شده است. پل الله وردیخان که در سال 1011 هجری بنا شده است از آثار مشهور اصفهان است که اکثر سیاحان و جهانگردان به توصیف آن پرداخته اند. یکی از خارجیانی که سی و سه پل را در اواخر حکومت قاجارها دیده است درباره آن می نویسد: “این بنای زیبا که با وجود مرور زمان با بزرگی و مشخصات آن سالم مانده است ارزش آن را دارد که برای دیدنش به اصفهان رفت، هر چند احتمالا از کسی هم انتظار نمی رود که برای دیدن شاید باشکوه ترین پل جهان چنین کاری بکند.”

تاورنیه سیاح فرانسوى راجع به این پل در سفرنامه خود كه نظم الدوله ابوتراب نورى آن را ترجمه كرده چنین نوشته است: “پلى كه در وسط خیابان تقاطع مى‏ كند موسوم به پل الله وردیخان كه بانى آن بوده است مى‏ باشند و آن را پل جلفا هم مى‏ گویند. این پل تمام از آجر و سنگ بنا شده و سطح آن به یك میزان است. دو طرف آن از وسطش پست‏ تر نیست، 350 قدم طول و بیست قدم عرض دارد و زیر آن چندین چشمه و طاق از سنگ ساخته شده كه خلى پست و كم ارتفاع است، در دو كناره پل راهروى به عرض هشت، نه پا و به طول تمام امتداد پل كه چندین طاق با پایه‏ هاى مرتفع به ارتفاع 25 یا 30 پا سقف آن را نگهداشته‏ اند دیده مى‏ شود. اشخاصى كه مى‏ خواهند هوا خورى كنند وقتى كه خیلى گرم نباشد از بالاى سقف راهروها عبور مى‏ نمایند، اما معبر معمولى از زیر آن راهروها است كه به منزله نرده و نگهبان است. زمین راهرو از سطح پل خیلى بلندتر است و به توسط پله به راحتى بالاى آنها مى‏ روند. فضاى وسط پل مخصوص عبور گارى و دواب است و تقریبا 35 پا عرض دارد. از تمام دهنه‏ هاى زیر پل به واسطه درهائى كه به هر چشمه گذراده‏ اند مى‏ توان عبور نمود. از پلكانى كه در قطر پایه پل ساخته شده از روى پل به زیر چشمه‏ ها و طاق ها پایین مى‏ روند و همینطور پله هایى در دو طرف دارد كه به بالاى مهتابى روى راهروها صعود مى‏ نمایند و عرض راه پله‏ ها بیش از 4 ذرع است و در دو طرف، نرده و محافظى كشیده‏ اند كه از پرت شدن جلوگیرى مى‏ نمایند.”

در كتاب زندگانى شاه عباس اول راجع به جشن نوروز كه شاه در سال 1018 هجرى در روى پل سى و سه پل برگزار كرده چنین نوشته است: “جشن نوروز غالبا از سه تا هفت شبانه روز دوام مى‏ یافت. گذشته از باغ نقش جهان پل الله وردى خان را نیز آذین مى‏ بستند و چراغان مى‏ كردند. گاه به فرمان شاه عباس بر سر پل مراسم گلریزان صورت مى‏ گرفت و گلهاى فراوان در راه شاه و همراهان او ریخته مى‏ شد. از آن جمله در سال 1018 با آنكه جشن فروردین مصادف با ماه محرم بود، به فرمان شاه هفت شبانه روز جشن نوروزى گرفتند و بر سر پل گلریزان كردند و چون مردم اصفهان در چراغان و آذین بندى هنر نمایى بسیار كرده بودند، شاه مبلغ پانصد تومان از مالیات آن سال را به ایشان بخشید.”

در پایان به این نکته بد نیست اشاره کنیم که با خشک شدن آب زاینده رود شکوه و عظمت این پل نیز رو به نابودی است، شاید قدر نشناسی ما نسبت به آب، این نعمت بزرگ الهی موجب خشکی این رود شده است و تاوان این بی حرمتی های ما به نعمت های خدا را آثار نیاکان ما با ترک هایی عمیق بر جانشان می پردازند تا ما کمی دیرتر مورد تنبیه واقع شویم و چه غمی بالاتر از این! خدایا از ناسپاسی ما درگذر و رحمتت را بر ما نازل کن…