آرامگاه فردوسی
.jpg)
به گزارش ارگان معماری: دانای بزرگ توس (طوس) حکیم ابوالقاسم فردوسی به سال 329 ه.ق (سال مرگ رودکی) در قریه باژ توس متولد شد. او که از معدود شاعران شیعه اسماعیلی یا معتزلی عصر خود بود، عمر گران بهای خویش را در راه پاسداشت زبان و فرهنگ ایران زمین صرف کرد و بزرگ ترین سرمایه فرهنگ ملی ایرانیان، شاهنامه، را از خود به یادگار گذارد.
.jpg)
شاهنامه، چه از حیث حفظ روایات کهن ملی و چه نگهبانی زبان فارسی، گرانبهاترین متن تاریخ زبان فارسی است و آن را قرآن عجم نام نهاده اند. آرامگاه فردوسی، بنایی است در توس، در شمال مشهد که در سال 1313 هم زمان با آیین های هزاره فردوسی افتتاح شد. طراح این بنا حسین لرزاده می باشد. این مجموعه فرهنگی در مسیری منشعب از راه عمومی مشهد به کلات نادری، نزدیک به شهر تاریخی طابران و بقعه تاریخی هارونیه قرار دارد. روستای پاژ زادگاه فردوسی که امروزه فاز نامیده می شود در 28 کیلومتری شرق آرامگاه فردوسی قرار دارد. در حال حاضر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری طرح هایی برای گسترش و بهسازی آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی در دست اقدام دارد که در همین زمینه زمین ها و ساختمان های اطراف آرامگاه به تملک این سازمان در می آیند و هرگونه ساخت و ساز تازه در حریم آرامگاه کلا ممنوع می باشد.
.jpg)
چنانکه مشهور است، پیکر فردوسی را به گورستان راه ندادند و ناچار او را در باغ خودش درون شهر طابران توس، نزدیک به دروازه شرقی رزان به خاک سپردند. خاک جای او زیارتگاه اهل دانش و معرفت بود و با آنکه بارها آن را با خاک یکسان کردند از نو ساخته می شد. خبری نه چندان موثق ساختن اولین بنا بر گور ابوالقاسم فردوسی را به سپهدار توس در زمان فردوسی، یعنی ارسلان جاذب سپهدار توس نسبت داده، که ذکر او در دیباچه شاهنامه آمده است. صد سال پس از مرگ فردوسی در 510 نظامی عروضی گور شاعر حماسه سرای ایران در باغی متعلق به خود شاعر زیارت کرد و ششصد سال بعد هنگامی که عبیدخان ازبک به تیشه تعصب آن را ویران کرده بود، قاضی نورالله شوشتری به شرف زیارت آن نایل آمد. بعدها در 1302 ه.ق که میرزا عبدالوهاب خان شیرازی نصیرالدوله (آصف‌الدوله) والی خراسان بود، به دستور آن مرد ادب دوست گورجای فردوسی به قرائن و آثار و علائمی، در باغی درون طوس تعیین گردید و بنایی آجری بر آن ساخته شد.
.jpg)
بعد از جنگ جهانی اول که شور و احساسات ملی در ایران بالا گرفته بود، در مجامع و مطبوعات، قدرشناسی از فردوسی و لزوم بنای شایسته ای بر سر خاک او مطرح گردید. ملک الشعرا بهار که طوس را زیارت کرده و تنها سکویی بی سقف و دیوار به جای بنای آصف الدوله یافته بود، در 1299 در هفته نامه نوبهار خود مقاله ای در لزوم بنای آرامگاه نوشت. پس از تأسیس انجمن آثار ملی در سال 1301، به همت محمدعلی فروغی رئیس انجمن، کوشش هایی برای ساختمان آرامگاه آغاز شد. چون نیت این بود که آرامگاه شاعر بزرگ ملی به هزینه مردم و نه از بودجه دولت ساخته شود، در 1304 با نشر بیانیه ای از مردم خواستند که اعاناتی برای این منظور به حساب انجمن پرداخت نمایند.
.jpg)
در سال 1305 گروهی از طرف انجمن برای تعیین محل دقیق آرامگاه و تهیه طرح آن از تهران به طوس رفتند. آندره گدار رئیس اداره باستان شناسی، مقبره را به شکل اهرام مصر طراحی کرده بود و ساخت این طرح در مراحل اولیه پیش رفته بود ولی با مخالفت ذکاءالملک فروغی این طرح تخریب شد تا به جای آن مقبره ای به سبک ایرانی هخامنشی ساخته شود. طراحی این مقبره بر عهده حسین لرزاده گذاشته شد.
اشعار کتیبه ها به خط استاد عماد الکتاب نوشته شده و سپس بر سنگهای نما انتقال داده شده. ساختمان آرامگاه در سال 1311 آغاز و در مدت 18 ماه به پایان رسید و برای جشن هزاره فردوسی در سال 1313 آماده شد. برای تأمین کسری هزینه 160000 برگ بلیت بخت آزمایی ده ریالی چاپ و از طریق شعبه های بانک ملی ایران توزیع شد. مساحت ساختمان 945 متر بود و بهترین حجاران، تصاویری از شاهنامه را بر دیوارهایش حک کردند. اما از آنجا که در طراحی بنا محاسبات فنی دقیق لازم به عمل نیامده بود، بویژه به سبب عدم محاسبه مقاومت خاک و مصالح پی، ساختمان آرامگاه از همان سال های نخست شروع به جذب رطوبت و نشست کرد. تعمیرات و مراقبت های سی ساله هم کارگر نیفتاد و ناچار لزوم تجدید بنای آرامگاه مطرح شد. به دستور انجمن آثار ملی در سال 1343 بازسازی بنا با نظارت مهندس هوشنگ سیحون در سال 1347 به انجام رسید.
.jpg)
بنای پیشین دارای نمای بیرونی شبیه بنای فعلی بود، اما داخل آن کوچکتر و کم عمق تر و دارای دو ورودی کم عرض، شرقی و غربی بود. بنای کنونی، که سعی شده در ظاهر کاملا شبیه بنای پیشین باشد دارای نهصد متر سطح زیربنا و ساخته شده از بتون و سنگ و کاشی است. بخش فوقانی بنا، که در اجرای اولیه توپر بود این بار میان تهی ساخته شد. سقف داخلی آن هم با کاشیکاری معرق و متأثر از عناصر تزیینی دوره هخامنشی و عصر فردوسی روکاری شد. دیوارهای آن هم تماماً با سنگهایی از منطقه توس نماسازی شد. شکل کلی بنا آرامگاه کوروش بزرگ در پاسارگاد را تداعی می کند. اینک باغ آرامگاه که حدود شش هکتار مساحت و یک موزه و کتابخانه دارد، سالانه بیش از یک میلیون علاقه مند فردوسی را پذیرا می باشد. با این همه فضلای اهل ادب ایران این مجموعه را درخور شأن رفیع فردوسی نمی دانند و در صدد توسعه و آبادی آن می باشند.
