- ۱۳۹۷/۰۱/۱۹ ۰۶:۰۰:۵۸
- در مقالات معماری
- توسط argan2
- بازدید: 4737
- اخرین ویرایش: ۱۳۹۶/۱۲/۲۸ ۰۹:۵۶:۲۴
-
چاپ 
تختگاه هخامنشیان و بناهای تاریخی شیراز
تختگاه هخامنشیان و بناهای تاریخی شیراز
دکترمحمود دهقانی
ارگان معماری می نویسد: استان فارس در جنوب کشور و یکی از استان
های پر جمعیت است. شیراز مرکز این استان، هوای دل گشای کوهستانی دارد که در تابستان
کمی گرم می شود اما گرمای آن به صورت شهرهای جنوبی کرانه خلیج فارس نیست. استان فارس
به استان های اصفهان، هرمزگان، بوشهر، کرمان، یزد و استان کهگیلویه و بویر احمد چسبیده
است. در تقسیمات پس از انقلاب دارای بیش از ۱۲۰ شهرستان، شهر و شهرک شده اما عمده ترین
آن ها کازرون، جهرم، خشت، خنج، فسا، داراب، حاجی آباد زرین دشت، فیروزآباد، اوز، گراش،
لار، لامرد، نورآباد ممسنی، نی ریز، اقلید، مرودشت، آباده، سپیدان، استهبان و پاسارگاد
است. در استان فارس ترکیبی از ایل ها و گروه های گوناگون زندگی می کنند. بجز برخی از
گروه های کوچک، ایل های قشقائی، فارس، لر، لارستانی و عرب خمسه پر اهمیت بوده و گویش
های گوناگون دارند. سه ایل قشقائی، خمسه و الوار ممسنی از ریشه دارترین ایل ها و متشکل
از سه ایل ترک زبان اینالو، بهارلو و نفر می باشند. یک ایل نیز با گویش فارسی و ایل
دیگری عرب زبان است. صفی خانی، رحیمی و قراچه
نیز از ایل های پرآوازه در فارس هستند. ایل قشقائی بزرگترین ایل استان فارس
دارای پنج شاخه بوده که در بر گیرنده ایل های
مدام، کشکولی، درشوری، عمله و شش بلوکی است.
برخی ازاین ایل ها بیشتر در روستاهای پیرامون
مرودشت، فسا، داراب، خنج، صحرای باغ و روستاهای بنو و عماده لارستان پخش و جاگیر شده
اند. هر چند گفته می شود بخش عمده ای در سده هشتم از قفقاز به فارس آمده اند، اما این
ریشه یابی به خوبی گویای پیشینه نبوده و نیازمند پژوهش های دامنه دار می باشد. گمان
می رود ایل های اینالو، بهارلو و شیبانی از ایلات خمسه در روزگار صفوی بویژه در روزگار
شاه عباس یکم به استان فارس آمده باشند. در مورد ایل های قشقائی به زبان های فارسی
و بجز فارسی، نوشته های بسیاری چاپخش شده و "لرد کرزن" نیز به آن پرداخته
است. از سوی دیگر "فردریک بارث" نیز از ایل باصری نوشته است اما بهترین سرچشمه
برای پژوهش رگ و ریشه ایل ها و پیشینه رخدادهای استان فارس، "فارسنامه ناصری" فسائی است.
یکی از ویژگی های ایلات استان فارس سلحشوری
آنان می باشد. سعدالله خان از ایلات خمسه در استان فارس همچون رئیس علی دلواری در بوشهر،
در برابر بیگانگان قد بر افراشت. از شیرین ترین گویش ها در استان فارس، گویش های
"اچمی" لارستانی، لری و قشقائی و گویش عرب خمسه های فارس است. گویش های کازرونی
و شیرازی نیز از گویش های شیرین هستند. برخی بر این باورند که گویش "اچمی"
لارستان، از فارسی پهلوی روزگار پیشتر از ساسانیان است. روزگار پیدایش واژه "اچمی"
بر این گویش روشن نیست، اما نام این گویش چون اشاره به واژه "اچم – رفتن" دارد، شاید زبان ایل های
کوچرو روزگاران پیش از اسلام باشد. باید یاد آور شد که رد پای این گویش نه تنها در
استان فارس، بلکه در استان های بوشهر و هرمزگان نیز دیده می شود. فراتر از آن این گویش
به کشور هند و شهرهای آن سوی آب، بویژه دوبی نیز گسترش پیدا کرده است.
گویش های تنگستانی، بردستانی، دشتی و کازرونی
نیز دارای بسیاری از واژه های "اچمی" است که رد پا و فراز و نشیب پیشینه
این گویش به پژوهش های دامنه دار نیاز دارد. نگارنده بر این باورم که اگر فرهنگستان
زبان روزی نیاز به پالوده کردن زبان پارسی از واژه های عربی و اروپائی داشته باشد،
گویش "اچمی" مملو از واژه های ناب برای پالودگی زبان پارسی است. استان فارس
بیشتر از استان های دیگر دارای تنوع در گویش است. این استان روزگاری تختگاه هخامنشیان
بود و آثار باستانی تخت جمشید، پاسارگاد، نقش رستم از روزگار هخامنشی و غارشاپور و
نیایشگاه آناهیتا بیشاپور در کازرون نمونه های به جا مانده از روزگار ساسانی است. نام
فارس در سنگ نگاره های هخامنشی پارسه و در نوشته های پیشینه نگاران یونانی "پرسیس"
گفته شده است.
فارس در درازنای پیشینه خود مردمانی کوچنده
و چادر نشین داشته که تا به امروز سرشماری در این استان به دلیل کوچ پی در پی و رفتن به قشلاق با دست انداز همراه بوده
است. کوچ ایل ها در روزگار هخامنشی و ساسانی نیز به این گونه بوده و پیشینه نگاران
از آن یاد کرده اند. هر چند از بدنه برخی ایل ها گروه هائی جدا شده و جاگیر شده اند،
اما در روزگار پیش از انقلاب پژوهش برای جاگیر شدن ایل های کوچ رو انجام گرفت ولی این
کار بی فرجام ماند. از آن روزگار تا کنون سعی در ساختن مدرسه بر سر راه آنان شد اما کلاس ها خالی ماندند و ناگزیر آموزش را به چادر
ها بردند و آموزگاران کوچ رو مشغول آموزش دانش آموزان ایل ها در کلاس های چادری شدند.
این استان دارای آب و هوای سردسیر، گرمسیر
و پلیمه است. از این رو انجیر، بلوط، بادام، بنه، کنار همراه با گیاهان داروئی از جمله
شیرین بیان، کتیرا، آنغوزه و گل گاوزبان در کوه های آن می رویند. مرکز آن شیراز در
عرقیات بویژه شاطره، آلبالو، بید مشک و نسترن بی همتاست. از سوئی درختان میوه و بویژه
خرمای استان نیز آوازه جهانی دارد. خرمای نخلستان های شهرهای خشت و جهرم نه تنها به
همه استان های کشور بلکه به آن سوی آب نیز صادر می شود.
در پیرامون همه شهرها باغ های شاداب و سرسبزی
وجود دارند. در شیراز مرکز استان، نارنجستان قوام، باغ دل گشا، باغ ارم، باغ گلشن،
باغ اناری و باغ نظر از باغ های زیبا و دیدنی تاریخی هستند. از رودخانه ها نیز رودخانه
شور جهرم، فهلیان، قره آغاج که سرچشمه آن کوه
های چهل چشمه مرودشت است، دشت کوار را آبیاری می کند. رودخانه سیوند که به کر می ریزد
نیز در روزگار هخامنشیان برای ساختن کاخ ها مورد استفاده بود.
این استان از چشمه سارهای بسیاری برخوردار
است. چشمه حاجی آباد، شش پیر و چشمه آتشکده فیروز آباد از یک سو و از سوئی تالاب ها
و دریاچه ها از جمله دریاچه و تالاب ارژن در ۶۰ کیلومتری شیراز، دریاچه "پریشان"
کازرون و چشمه "فامور" جایگاهی برای مرغان مهاجرهستند که از اروپا و افریقا
به سوی تالاب می آیند. در موسم جفت گیری پرنده
گان، بوی خوش گل در نرگس زارهای کنار دریاچه "پریشان"، تا چند کیلومتر در
همه جا پراکنده است. دریاچه کافتر (شادکام) در اقلید، دریاچه مهارلو و بختگان در نزدیکی
نی ریز، دریاچه کفه خنج، طشک، هیرم، برم شور، هفت برم و سد درودزن نیز از دریاچه ها
و تالاب ها در این استان می باشند که در گستره
پژوهش موزه تاریخ طبیعی استان، زیر نظر دانشگاه شیراز قرار دارد.
از دیدنی های استان فارس دژها ئی هست که
پیشینه ای دیرینه دارند. دژ اژدها پیکر در غرب شهر لار متاسفانه قسمت های مهمی از آن
ویران شده، دژ ضحاک در کنار شهر فسا از روزگار ساسانی، دژ دختر از همان روزگار در جلگه
فیروزآباد، دژ های گبری و دژ برزو سروستان همراه با سپید دژ ممسنی و سنگ نگاره بهرام
دوم پادشاه ساسانی در "گویم" جاده سپیدان و شیراز نیز یادگارهای به جا مانده
از روزگاران دیرین است اما مسئولان میراث از ویرانی و سائیده شدن آن ها جلوگیری نکرده
اند. این دژها شناسنامه فرهنگی اقوام ایرانی در دل هزاره های این سرزمین است.
اقوام گوناگون از چند هزار سال پیش از میلاد
مسیح به سوی فارس آمده و این روند بنا به گویش ها و ایل و تبارهای برجامانده همیشه
ادامه داشته است. شاهنشاهی هخامنشی در روزگار خود یکی از دامنه دار ترین امپراتوری
های جهان بود. پاسارگاد نخستین پایتخت کورش سر دودمان هخامنشی در دشت مرغاب میان باغی
سرسبز ساخته و پس از آن جایگاه تاج گذاری های شاهان این دودمان شد. پس از آن که کورش
چشم بر جهان فروبست، او را در جائی که امروز ورودی به سوی کاخ است، به خاک سپردند.
ساختمان سنگی که بر فراز آرامگاه او با معماری سبک ایلامی ساخته شده نیز تا روزگار
کنون پابرجاست. از ستون های به جا مانده کاخ در پاسارگاد و ساختمان آرامگاه کورش، روزانه
بسیاری از گردشگران درونی و جهانگردان بیرونی بازدید می کنند.
ویرانه های "استخر" نشان می دهد
که در روزگار هخامنشی یکی از شهرهای بزرگ فارس بوده است. در شهر "گور" (فیروز
آباد) نیز یادگارهائی از آثار ساختمانی کاخ اردشیر بابکان که در کنار چشمه ای شکوهمند
ساخته شده بود همراه آتشکده ها و میل ها (مناره ها) پابرجاست. سه کیلومتری تخت جمشید
در نقش رستم نیز آرامگاه های داریوش یکم، خشایارشاه یکم، داریوش دوم و اردشیر یکم در
کوه کنده شده و در جلو آن یک ساختمان مکعب شکل سنگی است که آتشکده یا کعبه ذرتشت نام
دارد. سنگ نبشته ای بر فراز آرامگاه داریوش یکم به میخی نام کشورهای امپراتوری و درخواست
داریوش از اهورا مزدا برای راستی و بهروزی سرزمین است. سنگ نگاره دیگری نیز از باور
ایلامی ها می گوید. سنگ نبشته هائی نیز به زبان های پهلوی، ساسانی، پارتی و یونانی
که نشان از پیروزی شاپور یکم بر "والرین" امپراتور روم دارد به گونه سنگ نگاره ای در تنگ چوگان در نزدیکی کازرون
است.
بیشاپور درتنگ چوگان کازرون، در روزگار
ساسانیان شهری زیبا و آباد بوده که در کنار رودخانه تاکنون آثار آن پا برجاست. مجسمه
شاپور یکم و سنگ نگاره پیروزی او بر
"والرین" در اینجا نیز نمایش داده شده و از میراث های با ارزش تاریخی است.
پرستشگاه آناهیتا نیز بسیار شکوهمند است. بر سنگ نگاره ای اهورامزدا حلقه پادشاهی را
بر گردن بهرام یکم می آویزد. سنگ نگاره چهره شاپور دوم نیز بسیار زیباست. طرح معماری این شهر شکوهمند تا حدودی نمائی از معماری رومی
دارد که احتمالا پس از شکست "والرین"
مهندسان راه سازی او نیز پس از اسارت، همراه با مهندسان ساسانی، در ساختن این شهر به
کار گرفته شده اند.
در کازرون وفراشبند پنج آتشکده نیز ساخته
شده که آتشکده میانه راه کازرون به فیروزآباد یک چهار تاقی است. نقش رجب در سه کیلومتری تخت جمشید
به اصفهان سنگ نگاره هائی از اردشیر بابکان و شاپور یکم دارد. بر یکی از سنگ ها، نگاره
دو بانو نیز دیده می شود. کاخ ساسانی سروستان نیز از یادگارهای بهرام پنجم ساسانی در روزگار وزیر پرآوازه اش مهر نرسی ساخته شده است.
تخت جمشید نمونه معماری بر جا مانده از
روزگار هخامنشی یکی از تختگاه های باستانی پر آوازه جهان است که اهمیت خود را در هنر
معماری هزاره های پیش نشان می دهد. پس از آن که کوروش بر خویشاوند خود "آستیاگ
" پیروز شد، پاسارگاد تختگاه او بود. پس از کورش در روزگار داریوش یکم تخت جمشید
انتخاب شد. هخامنشیان نه تنها در تخت جمشید بلکه در هگمتانه، تختگاه پادشاهان پیشین
ماد، و در شوش، تختگاه پیشین تمدن ایلام نیز کاخ هائی بر پا کرده بودند. معماری آپادانا
و تالار صد ستون و ساختمان های سراسر کاخ در شهر پارسه یا تخت جمشید یک سده و نیم ادامه
داشته است. در کنار یکی از پلکان ها که با سنگ های بزرگ ساخته شده، معجر سنگی آن گویای
تکراری از زیگورات سومری هاست.
برای ورود به کاخ آپادانا مهمانانی که از
جاهای دور می آمدند در تالار می نشستند و از آن جا به درون کاخ راهنمائی می شده اند.
آپادانا با ستون های بی همتا، هنرمندانه ترین کاخ در تخت جمشید می باشد. از درون کاخ
چشم انداز دشت مرودشت بویژه در سرآغاز سبز بهار و هنگام نوروز بسیار دلپذیر بوده و
طرح آن از همه سو گویای رد یابی شناسنامه شکوهمند معماری این کاخ است. از سوئی کاخ
صد ستون نیز یکی از جذاب ترین و جادارترین
کاخ پذیرائی به دستور خشایارشاه ساخته شد و از آنجا که صد ستون سنگی داشت کاخ صد ستون
نام گرفت. ورودی های این کاخ دارای سنگ نگاره های زیبا و برجسته است.
کاخ زمستانی داریوش یکم با دریچه های رو
به آفتاب، کاخ چهار گوش دیگری است که در کنار آپادانا به چشم می خورد. با دو ایوان
ستون دار که دارای سنگ نگاره های زیباست کاخ مرکزی نام دارد که چون بر سنگ نبشته ای
واژه "تچر" دیده می شود کاخ تچر نام گرفته است. ساختمان تالار آیینه نیز
با سنگ نبشه ای به پارسی، ایلامی و بابلی و چند سنگ نبشته میخی بر حاشیه دریچه ها و
تاقچه ها، به داریوش یکم و خشایارشاه نسبت داده شده. کاخ هدیش نیز با ایوان و ستون
ها، بر درگاه ورودی نقش خشایارشاه را بر خود دارد.
اَرگان معماری دنیای اطلاعات معماری
پس از آثار شکوهمند هخامنشیان و ساسانیان،
ساختمان های روزگار صفوی و زند نیز در شیراز همچون عروسی در آیینه تاریخ هنر معماری
کشور می درخشند. با آن که الله وردی خان استاندار با فراست روزگار شاه عباس یکم صفوی در شیراز همراه فرزندش
امام قلی خان ساختمان ها ی خوبی ساخت که از نمونه های برجامانده آن مدرسه خان در محله
اسحاق بیگ و پل خان یادگاری از آن هاست و کلیسای بازارچه ارامنه با نگارگری های زیبا
و با تاقچه بندی و آهو پا کاری (مقرنس) یادگاری دیگر از روزگار شاه عباس دوم است.
اما شیراز با روی کارآمدن کریم خان زند
رو به آبادانی نهاد و ساختمان های بیشتری در آن ساخته شد. آثار و ساختمان های تاریخی
برجا مانده کنونی شیراز شواهدی بر آبادانی روزگاری است که شیراز تختگاه زند بود. از
آن جا که فارس نقطه ارتباطی بین سراسر کشور با جهان از راه دریائی خلیج فارس بود شیراز
همیشه یکی از شهرهای پر اهمیت کشور بوده است. به دلیل زادگاه سخنورانی چون حافظ و سعدی
و تاثیر این دو بر ادبیات کشور آرامگاه حافظ و سعدی شاهد گردشگران و جهانگردان بی شماری
از سراسر کشور و کشورهای هم گون با فرهنگ ایران است.
ارگ کریم خان مرکز فرمانروائی زند بود.
با این که بخشی از ساختمان از میان رفته اما خود ارگ باقی مانده و گردشگران درونی و
جهانگردان بیرونی از آن بازدید می کنند. این ارگ خندقی به دور خود داشته و طرح های
آجری آن بسیار زیبا و برجسته است. برسردر ورودی ارگ داستان کشته شدن دیو به دست رستم
بر کاشی هفت رنگ، بازمانده از روزگار قاجار است. ساختمان های درون ارگ متناسب با فصل
های سال ساخته شده اند. در دل حیاط حوض مستطیل بزرگی هست که پیرامون آن را درختان نارنج
فرا گرفته اند. در گوشه ای گرمابه ویژه کریم خان و ساکنان ارگ با طرحی بسیار زیبا و
تاقدار ساخته شده است.
در روزگار پهلوی این ارگ زندان بود اما پس از انقلاب به شیوه
آبرومندانه بازسازی شد. از آنجا که در روزهای کنونی گفته می شود تونل مترو شیراز از
زیر خیابان زند، از کنار ارگ کریم خان و نزدیک
به ساختمان های تاریخی از جمله مدرسه خان خواهد گذشت، هر گونه غفلت در طراحی و مهندسی
مترو شیراز می تواند با لرزه و تکان های پی در پی شناسنامه تاریخی شیراز را برای همیشه
مخدوش کند. از این رو شهرداری شیراز، سازمان میراث فرهنگی و دست اندرکاران دولتی مسئول
هر گونه پیش آمد ناگوار در نابودی این آثار گران بهای شهر شیراز می باشند.
استان فارس در درازنای پیشینه چند هزار
ساله دودمان های گوناگون دستخوش دگرگونی های تلخ و شیرین بوده است. پس از روزگار
۲۲۰ ساله هخامنشیان، از اسکندر مقدونی، مغول، سپاه راشدین، یعقوب لیث، آل بویه و پس
از آن سلجوقیان و اتابکان فارس، آل مظفر و امیر تیمور تا روزگار شاه اسماعیل یکم صفوی
و پس از آن ها، فارس پی در پی دگرگون و گاه با خشونت های بیش از حد رنج بسیار برده
است. در آشفتگی های واپسین رمق "قویونلوها" و در ابتدای فرمانروائی، شاه
اسماعیل یکم فرمان ترک مذهب سنی و پذیرفتن مذهب شیعه را در شیراز به حاکم شهر داد.
بنائی شاعر شافعی مذهب را قزلباشان شاه گردن زدند.
البته پیش از آن نیز هلالی شاعر
شیعه مذهب را ازبکان سنی در جائی دیگر گردن زده بودند. خشونت ها از همه سو کوهساران
و جلگه های فارس را گاه با خون گلگون کرده و بر سر بازار رسوائی روزگار نشانده است.
با یورش محمود افغان به اصفهان پایتخت ایران، در روزگار شاه حسین صفوی، شیراز نیز صدمات
بسیار دید. جهانگردان و مبلغان مذهبی اروپائی از تخریب ساختمان ها و نیایشگاه های مردم
از جمله ذرتشتی، مسلمان، یهودی و مسیحی به
دست یورش گران محمود در شیراز گزارش داده اند.
از آثار شکوهمند زند در شیراز بازار وکیل
نه تنها مرکز بازرگانی و داد و ستد است بلکه جائی دل پذیر و زیبا برای بازدید گردشگران
و جهانگردان می باشد. این بازار در بافت قدیم "درب شاهزاده" قرار دارد و
دارای چهار دروازه و یک چهار سوی بزرگ است. کاروانسرای یزدی ها و روغنی نیز در آنجاست.
اتاق های ضربی بازار و آجر کاری های زیبا همراه با نور گیری آن از شاهکارهای معماری بوده و
از سوئی آب انبار وکیل نیز از یادگارهای آن روزگار، دلپذیر و دیدنی است. پل رودخانه
خشک از سنگ و گچ با پنج دهنه تاکنون پا بر جا بوده و موزه پارس نیز در یک کلاه فرنگی
زیبا کنار ارگ کریمخان در باغ نظر قرار دارد که معماری ساختمان این موزه به گونه یک
هشت ضلعی یادآور هشت بهشت در باغ بلبل اصفهان است. ساختمان موزه پارس دارای چهار گوشواره بوده و یک حوض مرمر نیز در میان تالار دارد که با
نگارگری ها و آهو پا کاری (مقرنس) یکی از زیباترین ساختمان های یادگار هنر معماران
روزگار زند است.
از سوی دیگر مسجد وکیل نیز از دیدگاه هنر
معماری بسیار زیبا و شکوهمند، از ساختمان های زند در شیراز است که روزانه گردشگران
و جهانگردان از آن دیدن می کنند. این مسجد دارای کاشی کاری درخشنده و خوشرنگ بوده و
همراه با تاق های ضربی و با نمای مارپیچ ستون های یک پارچه سنگی، بی نظیر و دیدنی است.
دارای شبستان و ایوان است و یک حوض بسیار بزرگ در حیاط قرار دارد. پله های منبر مسجد
از سنگ هایی به گونه مرمر مراغه ای ساخته شده اند. در روزگار قاجار با زمین لرزه کاشی
کاری آن سخت آسیب دید، اما معماران قاجاری فوری دست به کار شدند و آن را بازسازی نمودند.
شوربختانه سوداگران سنگ نگاره یادمان تاریخ این مسجد را سال گذشته شبانه از دیوار کنده و به یغما بردند.
جای خنجر سوداگران روزگار کنونی نیز به گونه زمین لرزه روزگار قاجار، بر گرده ساختمان
این مسجد در شیراز بر جا مانده و به تلخی در حافظه تاریخ به ثبت خواهد رسید.
پانوشت:
۱ - فارسنامه ناصری. میرزا حسن فسائی. تهران
۱۳۱۳
۲ – فارس شناخت. فصل نامه فرهنگی و پژوهشی
بنیاد فارس شناسی ویژه همایش بین المللی فارس در جنگ جهانی اول آبان ۱۳۸۹.
۳ -شناخت ایلات و عشایر. عبدالله شهبازی. نشر نی ۱۳۶۹
۴ – ایل باصری. فردریک بارث. ترجمه کاظم
ودیعی ۱۳۴۳
۵ – وقایع اتفاقیه. سعیدی سیرجانی. تهران
۱۳۷۶
۶ -ناصر دیوان کازرونی به روایت اسناد. پژوهش موسی مطهری زاده تهران: کازرونیه۱۳۸۳
۷ – فارس در جنگ جهانی اول . علی اکبر صفی
پور بنیاد فارس شناسی شیراز ۱۳۸۹
۸ – ایل باصری از ترنس تا لهباز. غلامرضا
توکلی نشر هفت۱۳۷۹
۹ – وقایع ایلات خمسه. علی محمد نجفی. موسسه
انتشارات جام جوان ۱۳۸۶
۱۰ – بزرگان ایل عرب و ایلات. علی محمد
نجفی. انتشارات ائمه ۱۳۸۵
۱۱ – ایل عرب. علی محمد نجفی. انتشارات
جام جوان. بهار ۱۳۸۷
۱۲ -بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز. علی نقی بهروزی
۱۳ – شیراز دیار سعدی و حافظ. علی سامی
۱۴ – تاریخ بافت قدیمی شیراز. کرامت الله
افسر. نشر قطره . تهران ۱۳۷۴
۱۵ – اقلیم پارس. سید محمد تقی مصطفوی
۱۶ -سیاست و اقتصاد عصر صفوی. محمد ابراهیم باستانی پاریزی. تهران صفی علیشاه ۱۳۷۸
۱۷ – پژوهشی در شناخت باغ های تاریخی ایران
و باغ های تاریخی شیراز. علی رضا آریان پور. انتشارات فرهنگسرا. تهران ۱۳۶۵
۱۸ – تاریخ شیراز از آغاز تا ابتدای سلطنت
کریم خان زند. جعفر موید شیرازی. انتشارات سخن. تهران ۱۳۸۰
۱۹ - وقایع نامه فرقه "کرملی"
در ایران، جلد یکم، به زبان انگلیسی، صص ۱۰۶۱ – ۱۰۷۰ چاپ لندن۱۹۳۹
"A Chronicle of the Carmelites in
Persia”, vol 1, pp, 1061-1070.
Eyre & Spottiswoode, London. 1939
.
20- Blair, S. Sheila. Bloom, M,
Jonathon. "Architecture in Iran under the Safavid and Zands”. Yale University
Press, 1974
.
21- John Curtis, "Ancient Persia”,
British Musem Press, 2000
.
22- Jennifer Lawless. Kate Cameron,
"Studies in Ancient Persia”, Thomas Nelson Australia, 1994
.
23- Karen Zeinert, "The Persian
Empire”, New York, 1968
.
24- Mahmoud Dehgani, "Domestic
Architecture in Safavid Iran, 1501– 1737.
University of Technology, Sydney .2000
25- "Persians: Masters of Empire”,
by the editor: (John M. Fahey Jr. John L. Papanck. Roberta Conlan), Time. Life
Books, Virginia 1995
.
26- Perry, John R, "Karim Khan Zand:
A History of Iran, 1747-79. Chicago: University of Chicago Press, 1979
.
27- Richard N. Frye, "The Golden Age of Persia”London 1975
تهیه و تنظیم: تحریریه معماری اَرگان
کپی با ذکر منبع (لینک) مجاز است
دیدگاه دیگران (بدون دیدگاه)...
Leave a reply