چکیده ای از هنر گوتیک و باروک

هنر گوتیک :

ارگان معماری مینویسد: هنر گوتیک در نیمه دوم قرن 12 میلادی پا گرفت و تا نیمه قرن 15 میلادی ادامه یافت. در همه کشورهای اروپایی در آغاز،شیوه نوینی از معماری کلیسایی که از آمیخته شدن عناصر رومی وار با هلالی تیزه دار اسلامی بود بوجود آمد. نخستین اثر معماری گوتیک کلیسای دورام در انگلستان می باشد .

معماری گوتیک ، معماری 100 درصد تکنیکی است و فن بالایی را می طلبد .در این سبک نقش استاتیک در ساخت بنا ها بسیار مهم بوده است . حامیان این سبک ، کلیسا ها را برای نشان دادن به جهانیان با ارتفاع بسیار زیاد می ساختند و در انتهای این کلیسا ها برج های نوک تیزی می ساختند تا مرتفع تر نشان داده شوند. از ویژگی های دیگر آن گرایش به قرینه سازی است . یکی دیگر از خصوصیات این سبک استفاده از پنجره هایی در سطح های سنگی و دارای شیشه های رنگی به اندازه های بزرگ و بلند بر روی نمای اصلی می باشد.

هنر باروک :

این شیوه در قرن های 16 و 17 میلادی رواج داشته که از ویژگی های این سبک اغراق در تزیینات و تصنع و تکلف در تزیینات نما به طوری که هیچ جای نما خالی از تزیین نبوده است . معماران سبک باروک از نظر پلان به شکل بیضی بسیار علاقه داشتند . سبک باروک پویا و پر تحرک است ( بدلیل تزیینات زیاد) .

نگاهی به وضیعت معماری معاصر

نگاهی به وضیعت معماری معاصرعوامل گوناگونی بر روند پیشرفت جوامع بشری موثرند که از آن جمله می‌توان به عواملی نظیر: اقتصاد، جامعه شناسی، سیاست، پیشرفت‌های علمی، فلسفه و... اشاره کرد که همگی این عوامل بر دگرگونی‌های هنر و معماری نیز بسیار موثرند؛ این تحولات در معماری، آنگونه که چارلز جنکز (منتقد شهیر معاصر)، از آن یاد می کند با دوره مدرن آغاز می شود و سپس با دو دوره پست مدرن و لیت مدرن پی گرفته می شود.

مدرنیسم در معماری، پس از انقلاب صنعتی و از حدود سال ۱۹۲۰ م آغاز می شود؛ به‌لحاظ شناخت‌شناسانه معماران مدرن به یک سبک جهانی و شاید بتوان گفت به نوعی بی سبکی معتقد بودند. در معماری مدرن فرم، ناشی از «عملکرد» است. ساختمان حاصل از سبک در معماری مدرن دارای صراحت بیان است، فرم انتزاعی و دارای خلوص و سادگی است. از آنجا که معماری مدرن نفی کننده تاریخ است، لذا ضد هر گونه تزئینات، تمثیل و استعاره‌ای است که رجعتی به تاریخ قلمداد شود.

پس از سال ۱۹۶۰م، دو گرایش جدید پست مدرن و لیت مدرن، رخ می‌نمایند، هر یک دارای گرایش های مجزایی هستند، حتی ادامه تفکرات این سبک‌ها تا سال های اخیر هم قابل پی گیری است. در اندیشه معماران پست مدرن، سبک به صورت دوگانه‌ای به وجود می آید و دارای ظاهری عامه پسند و طرفدار عقاید جمع است. معماران این دوره که دیگر معماری مدرن را کارآمد و آرمانی نمی‌یابند، با رجعت به گذشته و تاریخ معماری، نشانه‌هایی را از آنها در معماری خود مورد استفاده قرار می‌دهند.

اندیشه «لیت‌مدرن» معتقد به سادگی ناخودآگاه است؛ «معمار لیت‌مدرن»، واقع بین است و معتقد به هر فرمی است که حاصل آید. ساختمان حاصل از این سبک دارای فرمی تندیس گونه است، فرمی رمز‌آلود با تکرار فوق‌العاده و خلوص! این بناها در عین سادگی، پیچیده هستند و دارای دوگانگی و اشاراتی مبهم. معماران لیت‌مدرن همانند اسلاف خود با تمثیل و استعاره مخالف هستند لیکن، طراحی آنها به گونه‌ای است که با ساختمان و سازه به‌مانند تزئینات برخورد می‌شود؛ بناهای این سبک بسیار پرزرق و برق و تکنیکی است، قسمت اعظم زیبایی‌شناسی آنها نتیجه زیبایی ماشین است البته با تعابیری نو از آن....

پيشگامان معماري پست مدرن

رابرت ونتوري Robert Venturi (1925 )

رابرت ونتوری معمارآمریکائی ازشاگردان سارنینSaarinen و لوئی کان Khan بود ودر دفتر آنها کار می کرد . در سال 1966 کتابی به نام " پیچیدگی و تضاد در معماری "

Complexity & Contradiction In Architectureرا به رشته تحریر درآورد.

در این کتاب رابرت ونتوری اصولاندیشه ها و جهان بینی معماری مدرن را زیر سوال برد . او در این کتاب خواستار توجهبه خصوصیات انسانی و توجه به معماری انسانی شد . عمده نقد ونتوری در این کتاب متوجهمیس وندروهه بود . در مقابل " Less Is Bore " ," Less Is More "، به معنی کم خستهکننده است ، رامطرح می کند .

اوعقیده داشت مسائل بسیار پیچيدگي( C omplex ) وتضاد (Contradiction)در ساختمان وجود دارد که نمی توان آنها را نادیده گرفت ، یا حذفکرد . ونتوری عقیده داشت که یک ساختمان نمی تواند یک فرم خاص داشته باشد ، برای اوفرمهایی از قبیل خانه های دامنه کوههای ایتالیا که بر اساس نیازهای مردم و شرایط اقلیمی بنا شده ملاک است.

از نظر پست مدرنها شرایط زیر فرم ساختمان را تعیین می کنند :

1-خصوصیاتفرهنگی ، اجتماعی ، تاریخی و اقتصادی افراد که از آن ساختمان استفادهمی کنند .

2-خصوصیات شهری ، خیابان ، میدان ، کوچه ، مغازه .

3-شرایط اقلیمی ، رطوبت، سرما ، گرما ، جنگل ، صحرا .

" The Discourse Or Events " A . A . London 1983

رابرت ونتوری در سال 1972 کتاب دیگری به نام" یادگیری ازلاس وگاس "نوشت

" Learning From Los Vegas "در این کتاب ، توجه معماران رابه فرهنگ وخصوصیات روزمره زندگی جلب کرد . وی در این کتاب یادآور شده که ، سمبل ها آنهایی نیستند که روشنفکران به مردم دیکته کردند بلکه ، این سمبلها را خود مردم طرح کرده وقابل فهم برای آنهاست . اشکال سردرها ، مغازه ها و احجام عامه پسند چیزی است که در شهر لاس وگاس جذابیت خاصی داده است.

Charles Jencks چارلز جنکز

تاریخ نگار و منتقد معماریاست . در سال 1977 کتابی به نام" زبان معماری پست مدرن " The Leanguage Post Modern Architecture .او در این کتاب تاریخ دقیق مرگ معماری مدرن را روز 15 ژولای 1972 درساعت 32/3 بعد از ظهر اعلام کرد . P . 32 این تاریخ اشاره به منهدم کردن آپارتمانهای مسکونی پروت ایکو در شهر سنت لوییس آمریکااست.

Minoru Yamasaki , Pruitt - Igoe Housing , In St . Louis ( 1952-55)

جنکز بیان می کند که این مجموعهآپارتمانها سمبل معماری مکعب شکل و بدونتزئینات مدرن بوده و بسیاری از اصول طراحیآن منطبق با اصول مطرح شده در سیام CIAM است ، عدم انطباق با فرهنگ سیاهپوستانفقیری که در آن زندگی می کردند و باور آنهااز خانه ، که باعث شد آنها با آپارتمانبیگانه باشند.

بر طبق نظر جنکز معمارنباید به تنهایی خانه را طراحی کند ، بلکههمکار و مشاور او استفاده کنندگان آن می باشند به معماری پست مدرن به معماریپاپ Popular Architecture یا معماری مردمی هم می گویند ، چون در این نوع معماری ازاحجام و تزئینات و رنگهای عامه پسندو جالب توجه برای سطح درک عموم استفاده می شود. کتاب برنت برلین Brent Brolin 1976 " شکست معماری مدرن " ، The Failver Of Modern Architecture، انتقادی به روش طراحی معماری و شهرسازی مدرن ، بخصوص به طرحشهر چندیگار هند 1957 لوکوربوزیه ،انجام داد.او توضیح می دهد که لوکوربوزیهاصول ساخت این شهر را بر اساسنیازهای طبقه مرفه اروپایی طراحی کرده در حالی که طیدو دهه مردم فقیر هند خانه هایاین شهر را بر طبق نیازهای خود عوض کردند.

مایکلگریوز Micheal Graves ،

چارلزمورCharles Moore " Moor Is More "

استانلیتایگرمن Stanly Tigerman ،

رابرتاسترنRobert Stern ،

فیلیپجانسون،Philip Johnson , AT & T Building 1978 , Newyork

پست مدرن سفید

در سال 1972 کتابیبه نام" پنج معمار " Five Architects 1932در نیویورک چاپ کرد وکار پنج معمار که در دهه60و 70 انجام گرفته بود را چاپ کرد .

Micheal Graves 1934

Charles Gwathmey 1938

Richard Meier 1934

John Hejduk 1929

این معماران ساختمانهای مدرن دهه 60مدرن متعالی و خصوصارنگ سفید مانندویلا ساووا لوکوربوزیه را الگوی خود قرار دادندمنبع الهام اکثر ساختمانها مکعب شکل بودند.پست مدرن رابرت ونتوری یک معماری التقاطی است .

1-مایکل کریوز از دهه 80 به سمت معماری پست مدرن حرکت کرد ( ساختماندفاترعمومی شهرداری پرتلند)

2-پیتر آیزنمن به سمت دیکانستراکشنگرایش پیدا کرد.

3و4- جان هیداک و چالز گواتمی تا حدودی در همان معماری پست مدرنباقیماند.

معماری پست مدرن 1

رابرت ونچوری

وی در سال 1966 کتابی به نام پیچیدگی و تضاد در معماری به رشته تحریر در آورد. به گفته معلم سابقش، وینسنت اسکالی ، «این کتاب مهمترین کتاب از سال 1923 به سوی یه معماری نوین – لوکوربوزیه است»

در این کتاب ونچوری اصول فلسفی و جهان بینی معماری مدرن را زیر سوال برد. وی بینش تکنومدار را رد کرد و به جای آن خواهان توجه به خصوصیات انسانی و یک معماری انسان مدار گردید. در این کتاب نقد ونچوری عمدتاً متوجه میس ونده رو است، زیرا که وی تا پایان عمر نماد معماری مدرن بود و از عقاید خود در دهه های 20 و 30 میلادی هیچ گاه عدول نکرد.

چارلزمور، دیگر معمار پست مدرن، در جواب شعار میس می گوید: بیشتر بیشتر است (Moore is more) به جای کسر گرایی و حذف صورت مسئله، باید جمع گرایی را مورد توجه قرار داد و راه حل مناسب برای مجموعه ای از مسائل یافت. البته یک طنز زیبا و یک دو گانگی معنا در این شعار ملحوظ است ، زیرا که مورنام فامیل خود را در ابتدای این شعار قرار داده است. یعنی معنای دیگر این شعار این است که من بیشتر هستم.

از نظر ونچوری ساختمان ها نمی توانند همه دارای یک فرم و فلسفه باشند. ساختمان مانند یک ماشین نیست که تنها شامل مجموعه ای از مسائل تکنولوژیکی و مکانیکی باشد. اگر برای کوربوزیه، معبد پارتنان با مجموعه ای از احجام و سطوح از پیش طراحی شده و قواعد و تناسبات ریاضی نماد بوده است برای رابرت ونچوری، نه فرمولهای از قبل تعیین شده بلکه شهرک های دامنه ی کوهپایه های ایتالیا، که براساس نیازهای مردم و شرایط اقلیمی بنا شده، ملاک است.

اکنون این سوال مطرح است که چه مسائلی باید فرم (شکل به علاوه معنا) ساختمان را مشخص کند و این فرم باید پاسخگوی چه مسائلی باشد؟

از نظر معماری پست مدرن این مسائل را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

1 – خصوصيات فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و اقتصادی افرادی که از آن ساختمان استفاه می کنند.

2 – خصوصیات شهری، خیابان ، میدان، کوچه، مغازه

3 - شرایط اقلیمی، رطوبت، سرما، گرما، جنگل ، صحرا

خانه مادر ونچوری (64 - 1926) اگر از نظر کوربوزیه خانه ماشینی است برای زندگی، از نظر رابرت ونچوری خانه خانه است و باید دارای نمادهای خانه در هر فرهنگ و جامعه باشد. این خانه در عین داشتن تقارن نامتقارن ، در عین وحدت، دارای کثرت و در عین پیچیدگی و تضاد در فرم، دارای قرائت ساده برای عامه مردم به عنوان یک خانه مسکونی است.

رابرت ونچوری در سال 1972 کتاب دیگری به نام یادگیری از لاس وگاس منتشر کرد

در این کتاب نیز او سعی نمود که توجه معماران را به فرهنگ مردم و خصوصیات زندگی روزمره ی آنها جلب کند. وی در کتاب خود عنوان کرد که نمادها آنهایی نیستند که ما به عنوان قشر روشنفکر به جامعه دیکته کنیم. بلکه آنهایی هستند که خود مردم طرح کرده اند و قابل فهم برای آنها است. وی بر این نظر است که سردرهای مورد استفاده در بالای مغازه ها و احجام معماری عامه پسند و مطابق درک عامه آن چیزی است که به لاس و گاس جذابیت بخشیده و باید مورد توجه معماران قرار گیرد.

اگر کوربوزیه در کتاب خود ، به سوی معماری نوین نگاه معماران را به اتومبیل ، کشتی و به طور خلاصه به تکنولوژی معطوف داشت ونچوری و دیگر معماران پست مدرن می خواهند نگاه معماران را به سمت فرهنگ ، تاریخ ، سنت و در یک کلام آن چیزی که هویت انسان و محیط کالبدی پیرامون آن را شکل می دهد بر گردانند.

معماری پست مدرن 2

چالز جنکز، تاریخ نگار و منتقد معماری، دیگر نظریه پرداز مهم معماری پست مدرن است. وی در سال 1977 کتابی به نام زبان معماری پست مدرن به رشته تحریر در آورد. با این کتاب جنکز روند جدیدی را که ونچوری در معماری آغاز نموده بود نامگذاری کرد و گسترش داد.

مجموعه آپارتمان پروت ایگو هنگام انهدام با دینامیت جنکز انهدام این مجموعه را مرگ معماری مدرن بیان کرد

بر طبق نظر جنکز معمار نباید خود به تنهایی ساختمان را طراحی کند. آنچه در معماری مدرن مرسوم بود. بلکه همکار و مشاور استفاه کنندگان باشد الگو شکل ساختمان نباید تنها در ذهن معمار باشد، بلکه باید آن چیزی باشد که ساکنان آینده ساختمان با آن انس و آشنایی دارند و می توانند با آن ارتباط برقرار کنند.

در این کتاب نیز جنکز همانند سلف خود ، ونچوری انتقاد اصلی را متوجه میس ونده رو و خصوصاً طرح های مکعب شکل او (شکل 3 .4) برای موسسه تکنولوژی ایلی نویز (IIT) در آمریکا کرد مجموعه ای از جعبه های زیبای مشابه که فاقد هویت و نوع کاربری بودند.

جنکز در سال 1980 کتاب مهم دیگری به نام کلاسیسم پست مدرن منتشر کرد. در این کتاب نیز او به بسط و تبیین نظریه ی معماری پست مدرن پرداخت و آثار مهم معماران این سبک را از زبان خود معماران در غرب و ژاپن تدوین نمود.

به معماری پست مدرن «معماری پاپ» یا «معماری مردمی» هم می گویند. چرا که در این معماری از احجام، تزئینات و رنگ هایی عامه پسند و جالب توجه برای عموم استفاده می شود. بر خلاف معماری مدرن که تنها قشصر خاص روشنفکر می تواند متوجه معانی و مفاهیم انتزاعی آن باشد.

جنکز در کتاب اول خود به معماران یادآوری می کند که «ساختمان پست مدرن دارای دو گانگی در قواعد و مفاهیم است: یکی برای قشر روشنفکر و دیگری برای عامه مردم»

یکی از طرح های محوری پست مدرن میدان ایتالیا توسط چارلزمور، معمار فقید و رئیس اسبق دانشکده معماری دانشگاه معروف U.C.L.A. انجام شده است.

میدان ایتالیا در نئوارلئان آمریکا (78 – 1974) طرح چارلزمور. به معماری پست مدرن معماری التقاطی نیز می گویند. زیرا این معماری التقاطی تلفیقی از سبک ها و دوره های مختلف تاریخی است که با مصالح متقاوت و متنوع اجرا می شود.

این میدان برای ایتالیایی تباران مقیم شهر نیوارلئان در آمریکا ، بین سالهای 79 – 1978 احداث گردید.

میدان ایتالیا در نیواولئان آمریکا (78 – 1974)

در میدان جدید، همانند میدان قدیم، ساختمان، مجسمه، محوطه، و خصوصاً آب و فواره به صورت یک مجموعه ی به هم تنیده به نمایش گذاشته شده است.

طراحی سایت پلان این میدان نیز حائز توجه است. مورد نقشه شبیه جزیره ایتالیا را بر روی پلان این میدان پیاده کرد. از آن جا که اکثر ایتالیایی تباران شهر نئوارلئان از جزیره سیسیل هستند. لذا جزیره سیسیل در وسط این میدان قرار داده شده و مرکز پرگار در وسط جزیره سیسیل قرار گرفت.بنابراین در این میدان، مرکز توجه و یا به عبارت بهتر، مرکز پرگار ، منطبق بر هویت و ریشه های قومی و فرهنگی استفاده کنندگان از این میدان است و طرح کالبدی بر مدار هویت می گردد.

در شمال کشور ایتالیا کوه های آلپ قرار دارد که سر چشمه ی اکثر رودخانه های این کشور همچون پو، تیبر و آنرو است. در این میدان نیز شمال نقشه ی ایتالیا مرتفع است و آب فواره ها از آنجا به پایین جریان پیدا می کند.

معماری پست مدرن 3

کتاب دیگری با نام شکست معماری مدرن در دهه ی هفتاد چاپ شده برنت برولین مولف این کتاب به روش طراحی معماری و شهر سازی مدرن و خصوصاً آنچه که لوکوربوزیه در طرح شهر چندیگار هند (1957) انجام داد. انتقاد تند و گزنده ای کرد. به نظر برولین کربوزیه طراحی این شهر و ساختمان های آن را کاملاً بر طبق الگوهای مرسوم در اروپای مرفه اجرا کرد. که به کلی متفاوت از آن چیزی است که اهالی فقیر و هندو مذهب هند با آن آشنایی دارند. وی در این کتاب توضیح می دهد که چگونه اهالی این شهر در طی دو دهه ی گذشته کالبد ساختمان ها و شهر را مطابق با نیاز خود تغییر داده اند.

معماری پست مدرن بر بیش از نیم قرن سلطه ی بلامنازع معماری مدرن نقطه ی پایان گذارد. در طی دهه هفتاد و هشتاد میلادی، معماران آوانگارد همچون مایکل گریوز، چارلزمور، استانلی تایگر من، رابرت استرن و بسیاری دیگر از آمریکا سعی کردند معماریی را که تبلوری از هویت مردم است به نمایش بگذارند. نکته قابل توجه این که یکی از بازماندگان بزرگ معماری مدرن، فیلیپ جانسون در طراحی آسمانخراشAT&T در نیویورک (84 – 1978) به جمع معماران پست مدرن پیوست.

فیلپ جانسون به عنوان تنها بازمانده از بزرگان معماری مدرن در اواخر دهه ی هفتاد تغییر موضع داد و با قرار دادن نستوری تزئینی غیر عملکردی بر بالای برج شرکت تلفن و تلگراف آمریکا (AT,T) 84– 1978 در نیویورک به جمع معماران پست مدرن پیوست

معماری پست مدرن تاثیر بسیار گسترده ای در سطح جهانی داشت و تا نیمه ی دهه هشتاد میلادی ، به عنوان معماری آوانگارد و فراگیر مطرح بود. در اروپا معمارانی همچون جیمز استرلینگ، ریکارودبوفیل ، ماریوبوتا، آلدوراسیو هانز هولاین از جمله معماران شاخص این سبک بوده و هستند. در ژاپن آتارا ایسوزاکی،کیشو کوروکاوا و اساموایشی یاماجز و پیروان این سبک به شمار می روند.

در ایران نیز سبک پست مدرن پس از انقلاب مطرح شده. ولی عمدتاً آنچه در شهرهای بزرگ ایران، بالاخص تهران، ساخته شده تقلید از معماری غرب بود و خصوصیات بومی و محلی خاص هر نقطه در ایران مورد توجه واقع نشد. یعنی یک تقلید صرف از مجلات معماری صورت گرفت و به معانی و اصول فکری معماری پست مدرن توجهی نشد، اگر چه معمارانی همچون شیخ زین الدین کلانتری و صفامنش ، که معماری دوره ی قاجار را عمدتاً الگو قرار داده اند. بیشتر به اصول و مبانی پست مدرن نزدیک هستند.