به گزارش ارگان معماری:حدود 200 میلیون سال پیش در ادامه حرکات صفحه ای عظیم قاره ها و فشار آنها بر هم که با چین خوردگی ها و پدیده کوه زایی همراه بود، شبه جزیره عربستان همراه با صفحه قاره آفریقا به سوی شمال حرکت کرد و در نتیجه (حدود 65 میلیون سال پیش) از آفریقا جدا شده و به آسیا متصل گردید.

فشار ناشی از اثر این تحرک که از جنوب غربی به ایران وارد شد، باعث چین خوردگی عظیم این بخش از فلات ایران به صورت ارتفاعات زاگرس گردید و رشته کوههای آن عمود بر راستای این فشار یعنی در جهت شمال غربی به جنوب شرقی بوجود آمد. حداکثر ارتفاع رشته کوههای زاگرس حاصل از این حرکات کوه زایی، قله دنا با ارتفاع 4409 متر در بویر احمد است. ارتفاع رشته کوههای زاگرس از قله دنا بتدریج در جهت خلیج فارس کم شده و ادامه آن در اعماق آبهای خلیج فارس به صورت چین خوردگی هایی در زیر آب پنهان می گردد. جزیره کیش و سایر جزیره های تنگه هرمز در خلیج فارس ایران بخشی از تاقدیس های این چین خوردگی ها و از سازه های زاگرس اند. نام جزیره کیش از نظر معنا به مفهوم "تیردان" یا "ترکش" می باشد. این نام از آن جهت برگزیده شده است که وقتی بر بلندیهای اطراف جزیره می ایستادند چون تیری که در ترکش باشد به نظر می رسید. برخی از نویسندگان نیز نام قدیم کیش را کیان نوشته اند. افسانه ای می گوید: کیکاوس هنگامی که به فارس رفت تختش در سیراف فرود آمد از این رو احتمال دارد نام کیان از نام سلسله کیانیان گرفته شده باشد.

نیارخوس دریاسالار یونانی در سال 325 قبل از میلاد به فرمان اسکندر مامور شد سفری اکتشافی در دریای عمان و خلیج فارس انجام دهد و نوشته های وی دلالت بر آن دارد که او جزیره کیش را در قرن چهارم قبل از میلاد بازدید کرده است. آریان مورخ یونانی از جزیره کیش به نام کامتینا یاد کرده و بر این باور بود که در زمان اسکندر مقدونی هنگامی که نیارخوس در خلیج فارس به سیر و سفر پرداخت این جزیره به دو الهه ونوس و مرکور اختصاص داشته است. در دوره هخامنشی کیش مرکز عمده صید مروارید بین النهرین و هندوستان بوده و بازرگانان بزرگ دنیا به این جزیره رفت و آمد داشتند. در زمان اتابکان فارس اهمیت کیش به حدی بوده است که والی خلیج فارس در این جزیره سکونت داشت و درآمد کیش از عشریه (نوعی عوارض) کشتی های تجاری مبالغ بسیار قابل توجهی بوده است. بنابر نوشته های تاریخ نویسان، در دوره ایلخانان مغول نام کیش همیشه در زمره شهرهای بزرگ و مهم چون بغداد، شیراز، بحرین و هندوستان آورده می شده است و ویرانه های باقی مانده از شهر حریره خود گواه این موضوع است. مارکوپولو در سفر به چین و ملاقات با امپراطور و یکی از همسران او مجذوب گردنبندی گران بها آویخته به گردن او می شود که به او گفته شد: این مروارید بسیا زیبا ارمغانی از جزیره کیش می باشد. در قرن شانزدهم میلادی، پرتغالیها با اهداف تسلط بر بازارهای تجاری هندوستان، اعرابستان و ایران کشتیهای جنگی خود را به اقیانوس هند گسیل داشته و تا دوره صفویه نیز در کیش حضور داشتند.

در سال 1349 کیش مورد بازدید هیات کارشناسی قرار گرفت و با توجه به موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی مناسب به عنوان مرکز بین المللی توریستی تجاری مورد نظر قرار گرفت و بالاخره در سال 1371 با تاسیس سازمان منطقه آزاد کیش این جزیره جانی تازه گرفت و دوران توسعه کیش آغاز شد. کیش در محدوده مناطق گرم و خشک و تحت تاثیر آب و هوای بیابانی بوده و دارای تابستانی طولانی و گرم و زمستانی کوتاه و ملایم است. تعادل آب و هوای جزیره تحت تاثیر توده های مختلف هوای شمال غربی و جنوبی قرار داشته و به طور کلی خشک و کم باران است. بارندگی عمدتا به صورت رگبار و سیلابی در ماه های زمستان انجام می گیرد. میزان رطوبت در تابستان بسیار بالا بوده و حتی به صد در صد نیز می رسد. کیش به لحاظ واقع شدن در منطقه صحرایی و خشک فاقد روزهای یخبندان است. بهترین موقع سفر به جزیره کیش ماههای دی تا فروردین هستند. جزیره کیش در این ماهها هوایی بسیار لطیف و دوست داشتنی دارد. جزیره کیش یک خشکی کوچک چون کشتی نشسته در آب های گرم و کم عمق خلیج فارس است، خرده اقلیم ها (میکرو کلیمای) کیش به شدت در سلطه پدیده های ناشی از بستر بزرگ آبی است که دامنه ی نوسان تغییرات دمای شبانه روزی آن در ایام سال بسیار کم است. فشار بخار آب جزیره در بیشتر ایام سال غالباً در حدی بسیار بالا اسـت (رطوبت نسبی 50–60 درصد). اختلاف دمای متوسط روزانه جزیره در طول سال کم تر از 9–10 درجه است و سقوط دما هیچ گاه در حد یخبندان یا صفر نیست. بر اساس داده های هواشناسی مقدار متوسط رطوبت در هر کیلوگرم هوای گرم و خشک جزیره در دی ماه 15 گرم و تیرماه حدود 25 گرم است. هوای کیش در ماه های مهر تا فروردین، دارای گرمای ملایم و مطبوع است و در این فاصله ی زمانی جزیره در شرایط زیست محیطی مطلوب قرار دارد.

از اردیبهشت تا مهر هوای کیش گرم و شرجی و میانگین دمای روزانه جزیره در این ماه ها تقریباً نزدیک به هم است. در اردیبهشت چون آب دریا هنوز سرد و رطوبت نسبی پائین است هوای کیش تقریباً خشک و باد آن ملایم، خنک و نسیم وار بوده و در مجموع هوای آن بهاری و لطیف و شرایط زیست محیطی آن بسیار مطلوب است. تفاوت دما بین گرم ترین و سردترین ماه کیش حدود 16درجه است. یعنی دی ماه دارای کم ترین تبخیر با نوسان 12 درصد و خنک ترین و خشک ترین ماه جزیره و مرداد ماه با بیش ترین میزان تبخیر و با تغییر و نوسان حدود 28 درصد دارای بیشترین تبخیر و گرم ترین ماه جزیره است. تبخیر زیاد ایام مرداد ماه در وقوع بارش های اتفاقی هر از چندگاه جزیره به صورت رگبارهای موسمی که متأثر از جریان هوای مرطوب اقیانوس هند در این منطقه است بی تأثیر نیست. باران های اتفاقی مردادماه که عمدتاً سیل آسا است و در مدتی کوتاه فرو می ریزند، غالباً خاک را شسته و به علت گرمای بالای سطح زمین نم آن ها به سرعت از خاک محو می گردد، و در عین حال باران های این ایام خود نعمت و رحمت آسمانی است که باید از آن بهره ی کافی گرفت و با ایجاد آب بندها و سدهای بزرگ و کوچک متعدد آب آن را مهار کرد. با آن که کیش روی گنبد نمکی قرار دارد، ولی برخلاف جزایر دیگر (مانند قشم)، هنوز رأس گنبدهای نمکی زیرین آن زیاد بالا نیامده است و بنابراین خوشبختانه وضع زمین شناختی جزیره به نحوی است که نفوذ آن ها به زیرزمین باعث بالا آمدن شوری نمی شود و با تمهیداتی میتوان نزولات آسمانی را مدتها پس از هر بارندگی در آب بندها نگهداری کرد و حداکثر استفاده از آنها را نمود (زمینهای شور جزیره نسبت به کل مساحت آن بسیار کم است).

جزیره کیش با وسعتی معادل 90 کیلومتر یکی از زیباترین جزایر خلیج فارس ایران می باشد که در 18 کیلومتری کرانه جنوبی ایران و فاصله 300 کیلومتری بندر عباس قرار گرفته است. جزیره کیش دارای 15 کیلومتر طول در محور شرقی– غربی و 7 کیلومتر عرض در محور شمالی– جنوبی است و تقریبا بیضی شکل می باشد. این جزیره تقریبا مسطح است. ارتفاع نسبی جزیره از سطح دریا حدود 32 متر و بلندترین نقطه آن که در شرق جزیره واقع است حدود 45 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. همچنین فاصله دریایی کیش تا جزیره هندورابی 28 کیلومتر، تا جزیره فارور 55 کیلومتر، تا جزیره سیری 87 کیلومتر، تا جزیره ابوموسی 177 کیلومتر، تا قشم 225 کیلومتر، تا چابهار 675 کیلومتر، تا بوشهر 740 کیلومتر و تا دبی 200 کیلومتر میباشد.

بسياري از مسافران كه به جزيره كيش سفر مي كنند؛ به سختي باور مي كنند كه اين جزيره روزگاراني دور منطقه آبادي بوده و يكي از قطب هاي تجاري ميان چين، اروپا وشمال آفريقا بوده است. جزيره كيش ازسال 356 هـ.ق پس از وقوع زلزله در بندر تاريخي سيراف مورد توجه بيشتر قرار گرفته و جمعيت آن رو به فزوني گذاشت و رونق تجاري آن زياد شد. تپه هاي تاريخي در كرانه شمالي جزيره كيش بيانگر وجود شهري بزرگ و آباد در گذشته هاي دور بنام شهر حريره است. گستره پستي و بلندي ها و خرابه هاي شهر قديمي حريره حدود 120 هكتار وسعت دارد اين وسعت بيانگر وجود شهري آباد و بزرگ با جمعيتي كثير بوده است و بقاياي بدست آمده از اين شهر نشان از فعاليت هاي تجاري گسترده آن دارد. عمليات باستانشناسي بقاياي شهر بخش هايي از معماري و نحوه زندگي مردمان آن روزگار را مشخص كرده است.

اما در مورد آب انبار پنج بادگیر کیش؛ همانطور که می دانید، يكي از روشهاي ذخيره آب آشاميدني در قديم الايام در جزيره كيش، ساخت آب انبار بوده است. در سال 1372 جهت جمع آوري آب هاي سطحي، يك آب انبار دو قلو با پنج بادگير و دو گنبد؛ به سبك معماري سنتي يزدي در محل يك آب انبار باستاني در محدوده شهر حريره در نزديكي مجموعه درخت سبز ساخته شد.

به وسیله این بادگیرها عمل خنک کردن آب انبار صورت می‌گیرد. روزنه‌های ورودی و بادگیرها هوای داخل آب‌انبار را در فصول گرم سال متعادل و حتی خنک می‌سازند. برخورد باد با آب داخل آب انبار به این مهم کمک می‌کند که اکنون با توجه به اینکه دیگر آبی در آب‌انبار نیست خنکی هوا کمتر احساس می‌شود. روزنه بالای گنبدهای این آب‌انبار به تهویه هوا کمک می‌کند. با توجه به ساخت و سازهاي كيش و از بين رفتن مسير آبهاي سطحي منتهي به آب انبارهاي سنتي، اين آب انبارها كاربري اصلي خود را از دست داد و امروزه از دستگاه هاي آب شيرين كن براي تهيه آب شيرين استفاده مي شود. معماري خاص اين بنا ياد آور ايام گذشته و براي گردشگران بسيار جالب و ديدني است.آب‌انبار سنتی جزیره کیش اکنون تنها به صورت یک آب انبار نمایشی درآمده است، به طوری که مسیر پاشیر آب انبار عوض شده تا بازدیدکنندگان بتوانند از داخل محوطه‌ های آبگیر آن بازدید کنند.