کاخ پاسال تهران اگرچه از ظاهر شبیه به قصرهای فرانسه است ولی در تزئینات آن هنرهای ایرانی به‌کاربرده شده به‌نحوی‌که منبت‌کار کاخ می‌گوید: ۱۲ سال طول کشید تا این کاخ توسط هنرمندان ایرانی ساخته شود.

این خانه پیش از انقلاب، گران‌ترین و بزرگ‌ترین خانه شهر تهران بوده است به‌طوری‌که ارزش آن در آن زمان ۱۵ میلیون دلار برآورد شده بود. پیش از انقلاب از این عمارت باشکوه به‌عنوان «قصر سنگی» یاد می‌شد.

بزرگی این خانه که تنها از روی برج سیاه روبه روی آن می‌شود حیاطش را دید، به حدی است که بسیاری از افراد آن را کاخ و یا بزرگترین خانه در تهران می‌نامند و از آنجا که پیش از انقلاب ساخته شده و در ساخت آن از مصالح گران قیمت بهره برده شده، اکنون این خانه را دارای شان ملی و یکی از خانه‌های تاریخی تهران می دانند. خانه‌ای که مالکیت آن در دست فردی به نام پاسال بود.

شکل و شمایل این خانه برای هیچ‌کسی جز افرادی که زمانی در آن کارکرده‌اند و یا مالک فعلی آن بر کسی روشن نیست چون مالک فعلی آن‌قدر ثروتمند است که به کسی اجازه نمی‌دهد واردش شود. او قصد دارد تا در اولین فرصت این خانه را تخریب و به‌جایش یک برج تجاری بسازد ولی غوغای رسانه‌ای تاکنون توانسته جلوی کار او را بگیرد.

در این میان تنها کسی که خوب یادش است چه اتفاقاتی هنگام ساخت خانه افتاد و چقدر از هنر ایرانی در تزئین آن استفاده‌شده، فردی به نام محمد طاهر ساریخانی است که وقتی ۲۵ سالش بود به‌عنوان کارگر منبت‌کار وارد قصر سفید پاسال شد.

ساریخانی می‌گوید: همه فکر می‌کنند این قصر متعلق به حبیب ثابت پاسال بوده درصورتی‌که مالک ایرج ثابت، پسر حبیب است. کارهای منبت‌کاری و گچ‌بری این قصر را به افراد سرشناس می‌سپردند. اکبر میقانی هم ظریف‌کاری انجام می‌داد استاد من و هاشم عسگری و چند نفر دیگر بود.

وی در مورد چوب کاری داخل خانه پاسال می‌گوید: «.. وقتی وارد خانه شدیم روی چوب کارکردیم. طرح‌هایی را پیاده می‌کردیم که همگی از فرانسه می‌آمد. می‌گفتند طرح‌ها برگرفته از کاخ‌های فرانسوی‌هاست. هنوز چند تا از نقشه آن طرح‌ها را برای یادگاری نگه داشتم. تا زیر سقف قاب‌سازی با چوب انجام‌شده است.

یادم هست که زیر سقف بیرونی کاخ را از ورق مسی پوشاندند ورق‌های سرب هم لابه‌لای سنگ‌ها کار گذاشته می‌شد تا این ساختمان ضد زلزله باشد. همه طرح‌ها اگرچه از فرانسه می‌آمد اما همگی توسط هنرمندان ایرانی در همین کاخ اجرا شد. آن زمان روزی ۵۰ تومان حقوق می‌گرفتم. پنجشنبه و جمعه‌ها ایرج و پدرش می‌آمدند و به کارگرها سر می‌زدند و از روند کار مطلع می‌شدند.»

ساریخانی به یاد دارد که دورتادور اتاق‌خواب ایرج پاسال، کمد کارشده بود. وسط اتاق هم سنگی بزرگ قرار داشت که از ۳۸۰ تکه سنگ رنگی با نقشی شبیه به گل وسط قالی تشکیل می‌شد تمام اتاق‌ها و حتی چارچوب درها با دست منبت‌کاری شد. «ما تنها نبودیم. گچ کارها و سنگ‌کارها هم نقش و طرحی به‌جا گذاشتند.»

حیاط کاخ پاسال آن‌قدر بزرگ است که در گوشه‌ای از حیاط، آلاچیق و وسط آن استخر کارشده است. ساریخانی می‌گوید: یک سالن پذیرایی زیرزمین در حال ساخت بود که می‌خواستند دیوار حائل بین این سالن و استخر را با شیشه‌کار کنند. ما کارمان تمام شد و رفتیم. نمی‌دانم آن دیوار شیشه‌ای ساخته‌شده یا نه. فقط می‌دانم این‌همه هزینه در کاخ پاسال به مدت ۱۲ سال انجام شد ۱۲ سال همه باهم کاخ را ساختند. ولی ایرج و زن و بچه‌هایش فقط ۲ سال در آن زندگی کردند و پس از انقلاب اسلامی از ایران فرار کردند.

وی ادامه داد: حتی یادم هست که فردی به نام معمار آتشی یک شومینه با چوب ساخت که فقط بابت آن ۶۰۰ هزار تومان دستمزد گرفت. این کاخ سینمای جداگانه و پارکینگ ماشین دارد. حتی وسعت آن بیشتر بود. باغ کاخ و چنارهایش الآن به شهرک میثاق تبدیل‌شده و به‌جایش خانه ساخته‌اند.»

او بخشی از طرح‌های منبت به‌کاررفته روی چوب درودیوار کاخ را نشان می‌دهد و می‌گوید: فردی به نام مستر شما پیرمردی ۶۵ ساله از فرانسه به کاخ آمد که به همه کارهای تزئینات داخلی ساختمان مشرف و مسلط بود. گچ کاری، منبت‌کاری و معماری هم می‌دانست. هرکجا مشکلی پیش می‌آمد مستر شما کارها را به‌راحتی انجام می‌داد.

در این کاخ ستون‌هایی کار گذاشته شد که کار سنگ تراشان بود. سنگ‌ها را دایره‌وار می‌بریدند و با تیشه نقش می‌دادند و با جرثقیل روی ستون قرار می‌دادند. آن زمان می‌گفتند اگر خانه ۷۰ متری ۷۰ هزار تومان قیمت دارد هر ستون این کاخ ۷۰ هزار تومان است. چون سنگ نمای به‌کاررفته در آن‌هم ارزش هنری داشت. »

آن‌طور که ساریخانی از شرایط موجود در زمان انقلاب برای ساخت و تزئینات داخلی این قصر تعریف می‌کند، مصالح و تزئینات بکار گرفته‌شده در کاخ پاسال هنر دست هنرمندان صنایع‌دستی است که به‌تنهایی آن را واجد ارزش هنری اعلام می‌کند مگر آنکه صاحبان این قصر در سال‌های اخیر این الحاقات و یا تزئینات را به تاراج برده باشند.

ساریخانی معتقد است که می‌شود این کاخ را موزه‌ای از هنر ایرانی و معاصر دانست. او می‌گوید: وقتی شنیدم می‌خواهند اینجا را خراب کنند خیلی دلم سوخت. ما منبت‌کاری های این کاخ را روی چوب بلوط که چوب سرسختی است انجام دادیم. هنرهای به‌کاررفته در آن کم نیست. میلیاردها تومان هزینه برایش شده، حیف است که خراب شود.