مساحت حافظیه 2 هکتار بوده و از 2 صحن شمالی و جنوبی تشکیل یافته که این صحن ها توسط تالاری از یکدیگر جدا شده اند. این مجموعه 4 درب ورودی-خروجی دارد که درب اصلی در سمت جنوب آن، دو درب در سمت غرب آن و یک درب در سمت شمال شرقی آن قرار گرفته است.

خواجه شمس الدین محمد شیرازی، غزل سرای بزرگ ایران زمین، متخلص به حافظ و ملقب به لسان الغیب و ترجمان الاسرار، در آغاز سده هشتم هجری در شیراز متولد و در سال 792 ه.ق در شیراز درگذشت. حافظ، قرآن را بنابر گفته خود، بر چهارده روایت، از بر بوده و از این رو حافظ خوانده شده است. وی علاوه بر جایگاه بسیار والایی که در شعر فارسی دارد، بنا بر تحقیق آنوبانینی جایگاهی بس رفیع در علوم ادب عربی نیز داراست.

تالار حافظیه که از آثار دوره زندیان است، 56 متر طول و 8 متر عرض داشته و از 20 ستون سنگی، هر کدام به ارتفاع 5 متر تشکیل شده. این تالار پیش تر شامل 4 ستون و 4 اتاق بوده که بعدها اتاق ها از محدوده آن حذف گردیده است. در سمت شرق و غرب تالار 2 اتاق -یکی متعلق به سازمان میراث فرهنگی و دیگری مربوط به دفتر آرامگاه- وجود دارد. شیوه معماری این تالار مربوط به دوره های هخامنشیان و زندیان است. در سال 856 ه.ق حدود 65 سال پس از وفات حافظ، شمس الدین محمد یغمایی، وزیر میرزا ابوالقاسم گورکانی؛ حاکم فارس، برای اولین بار عمارتی گنبدی شکل بر فراز مقبره حافظ بنا کرد و در جلو این عمارت، حوض بزرگی ساخت که از آب رکن آباد پر می شد.

این بنا در زمان حکومت شاه عباس صفوی (اوایل قرن یازدهم هجری قمری) مورد مرمت و باز سازی قرار گرفت. کریم خان زند (1187 ه.ق) بر مقبره حافظ، بارگاهی به سبک بناهای خود ساخت و بر تربتش سنگی مرمرین نهاد که امروز نیز باقی است و دو غزل از حافظ به شیوه نستعلیق توسط حاجی آقاسی بیک افشار آذربایجانی بر روی آن نگاشته شده است. همچنین تالاری با چهار ستون سنگی یکپارچه بلند ساخت که از طرف شمال و جنوب گشاده بود و در دو سوی آن، دو اتاق بنا کرد به گونه ای که مقبره حافظ در پشت این بنا قرار می گرفت و در جلو آن باغ بزرگی را احداث نمود. پس از کریم خان زند در سال 1273 ه.ق طهماسب میرزا مؤیدالدوله، حکمران فارس، آرامگاه حافظ را بار دیگر تعمیر و مرمت کرد و در سال 1295 ه.ق معتمدالدوله فرهاد میرزا فرمانروای فارس در گرداگرد مقبره حافظ، معجری چوبی ساخت.

پس از آن در سال 1317 ه.ق (اردشیر) زردشتی یزدی، بار دیگر بارگاه حافظ را مرمت کرد و بر فراز آرامگاهش، معجری بنا کرد اما حاج سید علی اکبر فال اسیریبه دلیل زردشتی بودن اردشیر، بنای مرمت شده را ویران ساخت. این بنا تا سال 1319 ه.ق همچنان ویران باقی ماند و در این سال شاهزاده ملک منصور ملقب به شعاع السلطنه حاکم فارس، به یاریعلی اکبر مزین الدوله نقاش باشی، معجری آهنین بر فراز آرامگاه حافظ ساخت و کتیبه ای بر آن قرار داد. در سال 1310 ه.ش دبیر اعظم بهرامی استاندار فارس بر دیوار جنوبی حافظیه سردر بزرگی از سنگ نصب نمود و در جهت آبادی نارنجستان آن تلاش کرد. در سال 1314 ه.ش سرهنگ علی ریاضی (رئیس فرهنگ فارس) با همیاری علی اصغر حکمت و نظارت علی سامی، با طراحی آندره گدار فرانسوی و با الهام گیری از عناصر معماری عهد کریم خان زند، به بازسازی بنای حافظیه اقدام نمودند. در سال 1315 به کوشش علی اصغر حکمت، بنای کنونی با بهره گیری از عناصر معماری زندیه و یادمان‌های حافظیه، توسط آندره گدار فرانسوی طراحی و با همکاری علی سامی به اجرا در آمد و سرانجام در سال 1386 اولین مرمت جدی و بازسازی، تمیزکردن سطح مسی روی گنبد، مرمت بخش های خراب ساختمانهای اطراف و همچنین متصل کردن مقبره ها و باغ های اطراف به مجموعه انجام شد.

آرامگاه حافظ در مقابل یکی از شلوغ ترین و پررفت و آمدترین خیابان های شیراز قرار گرفته و نمای آرامگاه از خیابان مذکور غیر قابل مشاهده است. این خیابان نماد اسارت در جهان صنعتی و مدرن است؛ چنانچه نمی توان از طریق آن، آرامگاه حافظ را که نماد افکار و اندیشه های عرفانی اوست، نظاره گر بود. بخش جنوبی آرامگاه نماد دنیای مادی و ظواهر فریبنده آن است. با نزدیکتر شدن به آرامگاه، انسان از بند هواهای نفسانی آزاد شده و بالا رفتن از ایوان به منزله معراج عرفانی و سیر و سلوک در دنیای ملکوت است. به تدریج آرامگاه که نماد خورشید است، نمایان می شود و پایین آمدن از ایوان، نماد تعظیم در برابر این خورشید درخشان است. ایوان از 2 ردیف پله کان تشکیل شده که هر ردیف شامل 9 پله است.

در ادبیات فارسی 9، عدد آسمان ها بوده و مقدس شمرده می شود. بخش شمالی آرامگاه نماد دنیای ملکوت است؛ چرا که در این قسمت به آرامگاه می رسیم که نماد دست یابی به حقایق و رمز و رازهای دنیا است. این بخش شامل 8 درب ورودی و خروجی است؛ همچنین آرامگاه نیز از 8 ستون سنگی تشکیل شده است. عدد 8، نماد سده هشتم (سده ای که حافظ در آن می زیسته) و هشت درب بهشت است. نمای بیرونی گنبد آرامگاه، نماد آسمان بوده و به شکل کلاه درویشان ترک است. گنبد از درون با رنگ های مختلف عرفانی آراسته شده؛ آبی فیروزه ای (نماد بهشت)، سرخ ارغوانی (نماد شراب ازلی)، سیاه و سفید (نماد شب و روز) و قهوه ای سوخته (نماد خاک) است.