به گزارش ارگان معماری به نقل از خبرگزاری فارس از بهبهان، با توجه به حفاری‌هایی که در زمستان 1385 شمسی و بهار سال 1386 در محوطه باستانی ارگان بهبهان به عمل آمد، قدمت منطقه بهبهان و تمدن آن به پنج هزار و 500 سال رسید. (گمانه‌زنی‌ها نشان از شش هزار سال می‌دهد) این اقدام که بوسیله پایگاه ارجان شناسی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی انجام گرفت و آثار هنری باشکوهی که نمایان شد، نشانه‌ای از عظمت و سخت‌کوشی مردمانی بود که تا امروز اندیشه و فرهنگ آن ناشناخته مانده است و در این راه ایلامی‌ها نقش مهمی را ایفا کرده و در آبادی منطقه بهبهان کوشیده‌اند. (ایلام قدیم‌، ایلام میانه و ایلام نو).

در این میان کشف گور کیدین هوتران، شاهزاده ایلامی در شهریورماه 1361 شمسی در کنار سد شهداء مجاور رودخانه مارون و اشیای گرانبهای آن فصل جدیدی را در تاریخ بهبهان کشور که تا به حال برای محققان نقطه تاریکی به حساب می‌آمد.

گنجینه ارجان با آن‌ همه اشیاء پرارزش از حلقه قدرت گرفته تا جام زندگی، همه و همه عظمت و شوکت فرهنگی و هنری ارجان را به نمایش گذاشت که در دوره ایلامی‌ها اتفاق افتاده بود که تاریخ آن را هزاره دوم پیش از میلاد و بعضی از اشیاء آن را 750(قبل از میلاد) دانسته‌اند.

 نام ارگان

شکی نیست پس از حفاری‌های بهار سال 1386 و تعیین قدمت ارگان و گمانه‌زنی‌های آن تا عمق 6 هزار سال، معلوم نمی‌دارد که منطقه چه بوده، ولی تمرکز شهری و تقسیمات محلی که جناب ناصر خسرو قبادیانی در سفرنامه خود ذکر کرده کاملاً پس از حفاری‌ها پیدا و با داده‌های او هم‌خوانی دارد.

گان، پساوند اسم مکانی است و به محلاتی اطلاق می‌شود که بزرگان یا اقوام و یا شاهان احداث می‌کردند، مثل آریاگان (ارگان)، هرمزگان(رامهرمز)، سمنگان، زمینگان کهگیلویه(دهدشت) و غیره و چون ارگان بر سر راه پارس به ایلام، خوزستان و بین‌النهرین و انطاکیه بود، رونق گرفته و از آریاگان کم کم به ارگان تبدیل شد، چنانکه کالیتنس مورخ اسکندر، در یادداشت‌های آریوبرزن را ارگانی خطاب می‌کند.

ارگان در زمان کوروش رو به آبادی گذاشت و علتش چنان‌که گفته شده بود به واسطه قرارگیری بر سر یکی از مهمترین راه‌های ارتباطی آن زمان یعنی راه شاهی بود که از لودیه در کنار دریای مدیترانه شروع می‌شد و شوش را از طریق ارگان به پاسارگاد متصل می‌کرد و از رونق و اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده است.

اسکندر مقدونی به هنگام تهاجم به تخت جمشید ضمن تصرف ارگان در سال 331 قبل از میلاد در گذرگاه تنگ تکاب پس از نبردی سخت با سردار بزرگ و معروف خطه ارگان و یا به قولی ساتراپ یا استاندار ارگان، «آریوبرزن» روبرو شد. آریوبرزیون، آریوبرزین یا آریوبرزن در روستای برزیون از توابع ارگان، در 60 کیلومتری شمال شرقی آن، در دره عمیقی در کوه بدیل مشرف بر گذرگاه تنگ تکاب متولد شد؛ روح سلحشوری و جنگجویی و رشادت را در بین کوه‌نشینان منطقه آموخت و به سرعت به سرداری یا ساتراپی ارگان رسید، بالاخره در 12 اوت 331 قبل از میلاد مصادف با 22 مردادماه که اکنون مصادف با «جشن بزرگ بهبهانی های مقیم تهران و کرج» است، در محل تنگ تکاب در بند پارس مردانه در مقابل اسکندر ایستاد و چنان از خود رشادتی نشان داد که کالیستنس مورخ اسکندر در 12 اوت سال 331 ق.م ، 22 مرداد در خصوص مقاومت آریوبرزن چنین می‌گوید: پس از پیروزی فاتح مقدونی بر داریوش سوم و حرکت او به سوی پرسپولیس پایتخت آن زمان ایران در یک منطقه کوهستانی به نام«تکاب» در بهبهان(نقطه ارتباط بهبهان با کهگیلویه) یا یک جنگ ارتش ایران (یک‌هزار تا یک‌هزار و 200 نفر) به فرماندهی ژنرال آریوبرزن روبرو و متوقف شد و این جنگ چند روز مانع ادامه پیشروی ارتش چند هزار نفری اسکندر شده بود که مصر، بابل و شوش را قبلاً تصرف و در سه جنگ داریوش سوم را شکست و فراری داده بود و سرانجام این هنگ با محاصره کوه‌ها و حمله به افراد در ارتفاعات بالاتر از پای درآمد.

مورخ اسکندر می‌گوید اگر چنین مقاومتی در «گاوگاملا» (کردستان عراق) در برابر ما صورت گرفته بود شکست ما حتمی بود. (گاوگاملا محل شکست داریوش سوم)

لازم به یادآوری است «یوتاب» خواهر آریوبرزن (به معنی درخشنده و بی‌مانند) نیز در این نبرد فرمانده بخشی از سپاهیان برادر را به عهده داشت، در کوه‌های ارگان راه را بر اسکندر بست، یوتاب به همراهی برادر چنان جنگید و از خود رشادت‌‌ها به خرج داد تا به همراه برادر و شیر زنان دیگر کشته شد.

چه زیباست که 12 اوت، 22 مردادماه سال 331ق.م سال مقاومت آریوبرزن و خواهرش یوتاب در مقابل اسکندر مقدونی به نام روز بهبهانی نامگذاری شود.

در دوره اشکانی جنوب شرقی خوزستان یعنی ارگان هنوز توسط امیران و شاهان ایلامی که ساتراپ‌نشینان پارت‌ها (اشکانیان) بودند اجاره می‌شد؛ تمدن این دوره، نقوش سنگی برجسته موجود در تنگ سروک(سولک) که صحنه تشریفات، تفویض قدرت و مقام و منصب، مراسم مذهبی و جنگ تن به تن را نشان می‌دهد، یادگار رونق و آبادی ارگان در دوره اشکانی است.

سنگ‌فرش‌های باقیمانده در تنگ خویین و دیگر تنگ‌های مجاور در منطقه ارگان که به هخامنشیان نسبت می‌دهند، عمدتاً توسط اشکانیان توسعه و ترمیم یافته است، در دوره ساسانی که ارگان یکی از ایالات پنجگانه فارس محسوب می‌شد یکی از بازارهای بازرگانی پررونق آن دوره است که قباد ساسانی در آبادی آن فعالیت چشمگیری کرد.

معروف است که قباد ساسانی شهر ارگان را به کمک عده‌ای از اسرای رومی (آمد ـ دیاربکر) نوسازی یا بازسازی کرده و شهر کلگه‌زار تشان را بنا نهاد؛ آثار به جا مانده از دوره ساسانی که نشانه بیشتری از عظمت و شوکت شهر قدیمی بهبهان را دربر دارد عبارتند از: آثار دو پل در بستر رودخانه مارون در شمال ارگان در کنار مسجد جامع آن در محل بکان (شماره ثبت 44 آثار باستانی) که مهم‌ترین آن پل و بند بکان است، همچنین آثار پل سومی در نزدیکی سد شهدا در جوار امامزاده جعفر وجود دارد که بعضی آن را منصوب به حاج یوسف از دوره اسلامی می‌دانند.

آتشکده چهار طاق (شماره ثبت 371) و پل خیری مح‌خان (محمدخان) در ناحیه خیرآباد که ارگان را به شهر بیشاهپور در کازرون کنار تنگ چوگان متصل کرده است، از دیگر آثار دوره ساسانی است؛ بعد از ظهور اسلام در سال 16 هجری قمری به فرمان عمر بن خطاب، عثمان‌بن ابی‌العاص به کمک ابوموسی اشعری حاکم بصره، ارگان را تصرف کردند و از آن زمان به بعد امور این منطقه توسط والیانی که از طرف خلیفه وقت برای اداره ولایات فارس فرستاده می‌شد، حل و فصل می‌شد.

در دوره اسلامی ارگان عظمت خود را تا چند قرن همچنان حفظ کرد، به‌طوریکه در دوره آل‌بویه از مراکز مهم ضرب سکه محسوب می شد، سکه به سال 346 ه.ق از آنجا به‌دست آمده که یک طرف آن نام رکن‌الدوله دیلمی و طرف دیگر اسامی المطیع بالله خلیفه و عضدالدوله بویی ضرب شده است.

تهیه : تحریریه معماری اَرگان

منبع: خبرگزاری فارس