بتن ريزي

قبل از بتن ريزي بايد كليه آرماتورها بانقشه كنترل شود ، مخصوصاً دقت شود كه آرماتورها بهمديگر با سيم آرماتور بندي بسته شده باشد و اگر جائي فراموش شده باشد مجدداً بسته شود . فاصله آرماتورها يكنواخت باشد زيرا اغلب اتفاق مي افتد كه در تيرهاي اصلي كه آرماتورها نزديك همديگر بسته مي شود فاصله بين آرماتورها يكنواخت نيست . بعضي از آنها بهم چسبيده و بعضي با فاصله از همديگر قرار مي گيرند اين مووضع باعث مي شود كه بتن نتواند كليه ميله گردها را احاطه نموده و قطعه همگن و توپري به وجود بياورد .ب ايد محل بتن ريزي عاري از خاك ومواد زائد باشد ، اگر بين اتمام كار آرماتوربندي و بتون ريزي چند روز فاصله باشد حتماً مي بايد محل كار با دقت بيشتري بازديد شود.

كليه قسمتهاي قالب بندي بايد با دقت بازديد شود از استحكام تيرها ودستك ها و قالبها بايد مطمئن بشويم زيرا همانطوريكه مي دانيم تا چند روز كليه وزن بتن و تحمل نمايد و در موقع بتن ريزي شكسته و فرو ريزد ضررر مالي بزرگي به كار وارد خواهد شد زيرا در روز بتن ريزي كه رفت و آمد روي قالب زيادبوده و هر كس به كاري مشغول مي باشد مشكل بتوان اقدام به تعيمر كفراژ نمود . در تمام روز بتن ريزي حتماً بايد يك نفر كارگر باتجربه مدام قالب ها را كنترل نموده واثرات اشافه شدن وزن را روي آنها در نظر داشته باشد و در مواقع بروز خطر فوري افراد ديگر را مطلع نمايد .

وقتيكه قالب بندي چوبي است و رويه فلزي ندارد قبل از بتن ريزي از روغن كاري كليه قسمتهاي قابل مطمئن شويم . اين روغنكاري اولاً باعث مي شود كه در موقع باز كردن ، قالب براحتي از بتن جدا شود درثاني قالب روغنكاري شده آب بتن را نمي مكد و باعث فساد بتن نمي گردد .

در موقع بتن ريزي بايد از رفت و آمد زياد روي آرماتورها جلوگيري نمود زيرا در اين صورت درثار وزن كارگران در آرماتورها انحناي موضوعي بوجود خواهد آمد .بهتر است از قسمت جلو ( آن طرف كه به مركز تهيه بتون نزديك تر مي باشد ) شروع به بتن ريزي نمود زيرا در اين صورت رفت و آمد كارگان از روي آرماتورها به حداقل خواهد رسيد در اين صورت براي آنكه پاي كارگران در بتون تازه ريخته شده فرو نرود بايد در مسير عبور و مرور كارگران از تخته هاي زير پا استفاده شود . بايد كاملاً مطمئن شويم كه بتن تمام گوشه هاي قالب را پر نموده و كرمو نمي باشد در مورد ستونها با نواختن ضربه هاي يكنواخت به بدنه قالب و كوبيدن بتن بايد در آن ارتعاش ايجاد نمود تا بتن در قالب بخوبي جابجا شود . و در دالها وتيرها و سقفها بايد با كوبيدن مداوم بتن آنرا به تمام گوشه هاي قالب راهنمائي نموده و جسم توپري بوجود آوريم در بتن ريزي با ارتفاع زياد بهتر است آنرا درلايه هاي 30 سانتيمتري ريخته و هر لايه را بخوبي كوبيده و بعد لايه بعدي را بريزيم در بتن سقف بايدسطح آنرا كاملاً ماله كشي نموده و در موقع ماله كشي بايدتوجه داشت كه كليه ميله گردها و تنگها داخل بتون قرار گرفته و حداقل 5/2 سانيتمتر روي آن با بتن پوشيده شود اين مقدار معمولاً در نقشه هاي اجرايي قيد شده است .

در موقع بتن ريزي هاي با ارتفاع زياد مانند ديوارها وسدها چنانچه آب اضافي بتن بالا بيايد بايد بتن بعدي را قدري خشك تر ريخت تا اين آب جمع شود بايد حمل بتن بصورتي انجام گيرد تا اجزاء آن همديگر جدا نوشد . در مواقعي كه بتن بايد به راههاي دور حمل گردد بايد حتماً از ماشينهائي كه داراي منبع گردان مي باشند استفاده نمود . در مواقعي كه مشاهده كنيم اجزاء بتن در اثر حمل و نقل از يكديگر جدا شده است بايد آنرا اصلاح نموده و يا از مصرف آن خودداري نمايئم .

تا آنجا كه ممكن است بهتر است كه بتن ريزي بدون وقفه انجام گيرد . بطوريكه در موقع سخت شدن يكپارچه باشد ولي نظر باينكه اين كار هميشه ممكن نيست و گاهي مجبور هستيم كه بتن ريزي را تعطيل نموده و كار را در روز بعد شروع كنيم در چنين مواقعي مي بايد محل قطع بتن حتماً با نظر مهندسين كارگاه انجام شود زيرا محل قطع بتن باد در جائي باشد كه نيروهاي وارده صفر بوده و يا حداقل باشد در مواقع قطع بتن ريزي بايد چند عدد فولاد كمكي در مقطع گذاشته شود بطوريكه نصف اين ميله گردها در بتون روز بعد قرار گيرد روز بعد بايد سطح قطع شده كاملاً با آب شسته شده و از گرد و خاك و مواد اضافي پاك گرد آنگاه بايد قدري دوغاب سيمان خالص محل را اندود نموده آنگاه بتن ريزي جديد را شروع نمود و بهتر است حتي المقدور از مصرف چسب و هر گونه مواد ديگر در بتن خودداري گردد .

حتي المقدور بايد بتون به يكبار در محل نهائي ريخته شود واز جابجائي و تكرار حمل آن خوداري گردد اگر تراكم آرماتور در گودي قابل ملاحظه و زياد باشد بايد ناودان و يا قيفهائي پيش بيني شود كه بتن را به تا قالب برساند و فرو ريختن بتون از لابلاي آرماتورها مجاز نيست زيرا ممكن است باعث جدا شدن مواد متشكله بتون گردد . اگر تراكم آرماتور در كف قالب باشد بايد در آن قسمت از بتون با مصالح ريز دانه تري استفاده شود و يا اگر ممكن باشد اول چند سانتيمتر ( طبق نقشه ) در كف قالب بتون بريزيم آنگاه شبكه آرماتورها را در جاي خود قرار دهيم ولي اينكار در اغلب مواقع امكان ندارد .

نگهداري بتن

سيمان موجود در بتن ريخته شده در مجاورت رطوبت بايد سخت شده و دانه هاي سنگي موجود در مخلوط را بهمديگر چسبانيده و مقاومت بتن به حداكثر برساند بدين لحاظ مي بايد از خشك شدن سريع ترين جلوگيري نموده و آنرا از تابش شديد آفتاي و وزش بادهاي تند محفوظ نگاه داشت و سطح آنرا حداقل تا هفت روز مرطوب نمود . ( اين مدت براي بتون با سيمانهاي زودگير سه روز است ) براي اينكار بهتر است كه روي بتن تازه ريخته شده را با گوني يا كاغذ پوشانيده واين پوشش را مرطوب نگاهداريم بهتر است بعد از 3 الي 4 ساعت بعد از بتن ريزي شروع به آب دادن روي آن بنمائيم زيرا در غير اين صورت سطح آن ترك خورده و موجب نفوذ هوا به داخل بتن شده و آرماتور بكار رفته در بتن در معرض خورندگي واقع گرديده و موجب ضعف قطعه خواهد شد .

بتن تازه ريخته شده نبايد در معرض بارانهاي تند قرار گيرد زيرا باران دوغاب سيمان و مصالح ريزدانه را شسته و سنگهاي درشت را نمايان خواهد نمود . در موقع بارندگي بهتر است بتن ريزي متوقف گرديده و بتن ريخته شده را از آسيب باران محفوظ نمود مثلاً روي آنرا با نايلون پوشانيده و آب باران را به خارج از سطح بتن راهنمايي كرد .

انواع بتن

بتون مگر : كه به آن بتن لاغر هم مي گويند بتوني است كه سيمان آن نسبت به ساير بتونها كم بوده و در حدود 100 الي 150 كيلوگرم سيمان در متر مكعب شن و ماسه مي باشد از اين بتون براي زير پي‌هاي اصلي استفاه مي نمايند و به دو دليل اين بتون زير پي مورد استفاده قرار ميگيرد . اول آنكه حد فاصلي بين بتون اصلي و خاك باشد دون آنكه سطح پي را با اين بتن رگلاژ مي نمايند تا بتون اصلي پي روي سطح صافي قرار گيرد .

بتون سبك : بتوني است از سيمان و دانه هاي سبك ماند پوكه هاي معدني و غيره كه وزن مخصوص آن از دانه هاي سنگي كمتر مي باشد تشكيل شده اين بتن باربر نبوده فقط براي پر كردن فضاهاي خالي كه باري به آن وارد نمي شود مورد استفاده قرار مي گيرد مانند شيب بندي بام ـ پر كردن اختلاف سطح بين تيرهاي اصلي و فرعي در سقفها . بتن سبك را با خرده آجر يا پوكه مصنوعي يا پرليت كه نوعي سنگ آتش فشان است نيز مي سازد . وزن مخصوص بتون سبك بر حسب دانه مصرفي بين 350 تا 1500 كيلوگرم بر متر مكعب است .(با ارگان معماری همراه باشید)

بتن معمولي : اين نوع بتون كه پر مصرف ترين بتون مي باشد و اغلب سازه هاي بتوني با اين نوع بتون ساخته مي شود از مصالح سنگي معمولي استفاده مي شود و وزن مخصوص آن در حدود 2 تا 5/2 تن در متر مكعب مي باشد .

بتون سنگين : وزن مخصوص اين بتون بر حسب دانه هاي سنگي كه در آن مصرف مي شود تا 5/4 تن بر متر مكعب هم مي رسد دانه هاي سنگي اين بتون مي تواند از سنگهاي آهن و يا باريت باشد . از بتون سنگين براي ساختن پناهگاه ها – ساختمان راكتورهاي اتمي استفاده مي نمايند .

بتون هوازده : هر قدر بتن خوب متراكم شود باز هم مقداري فضاي خالي كه بوسيله حباب هوا اشغال شده است در آن موجود مي باشد اين فضاها اگر در مجاورت آب قرار بگيرند ( كه حتماً هم در مجاورت آب قرار مي گيرند ) از آب پر مي شود با توجه به اينكه اين فضاهاي خالي ريز بهم ديگر مربوط مي باشد اگر در مقابل سرما قرار بگيرند آب درون آنها يخ زده و در اثر ازدياد حجم بتن را متلاشي مي نمايد براي جلوگيري از اين موضوع بوسيله مواد اضافي مانند نمكهاي قليائي و اسيدهاي چربي و غيره در بتن ايجاد حباب هواي مصنوعي مي نمايند قطر اين حبابها در حدود 3/0 ميليمتر بوده و بهمديگر راه نداشته وموجب بيرون كردن حباب هواي گفته شده در بالا گرديده خود مانند دانه هاي ريز ماسه در بتون عمل مينمايد . و در نتيجه به مقدار قابل ملاحظه اي از يخ زدن بتون جلوگيري مي نمايد . اضافه كردن اين مواد باعث مي‌شود كه مصرف آب بتون قدري پائين تر بيآيد .بتون هوازده بهتر در قالب خود جا گرفته و متراكم تر مي شود ولي در حدود سه درصد از مقاومت بتون كاسته مي شود .

ويبره كردن بتون : معمولاً در تيرها و دالها بتون را با دستگاه ويبراتور تر مي نمايند ويبراتور دستگاهي است كه به شيلنگ بلندي ختم شده و اين شيلنگ بوسيله موتور برقي و يا بنزيني مرتعش مي شود كه با قراردادن اين شيلنگ درداخل بتن آنرامرتعش نموده و باعث هدايت آن به تمام گوشه هاي قالب مي شوند با توجه به اينكه ويبره كردن بتن مخصوصاً در دالها وتيرهاي اصلي لازم مي باشد ولي بايد متوجه بود كه ويبره كردن بتن مخصوصاً در دالها و تيرهاي اصلي لازم مي باشد ولي بايد متوجه بود كه ويبره كردن بتن بيش از اندازه باعث مي شود كه دانه هاي ريزتر و دوغاب سيمان بالا آمده و دانه‌هاي درشت تر تع قالب هدايت بشود كه اين خود باعث مجزا شدن اجزاء بتن گرديده و موجب ضعف قطعه ريخته شده خواهد شد بهتر است كه در ضمن ويبره كردن بتون بوسيله ضربه زدن به بدنه قالب و كوبيدن خود بتون آنرا بخوبي متراكم نموده و نقاط تجمع و فضاهاي خالي را بخوبي پر نمائيم .

در موقع ويبره كردن بتون شيلنگ ويبراتور بايد حتي المقدور در وضع قائم نگاهداشته شود . ودر امتداد محورش جابه جا گردديه و خيلي آرام در حال كار كردن از بتون بيرون كشيده شود . اگر بتون را ويبره مي نمايئم بايد زماني كه شيلنگ ويبراتور داخل بتون قرار مي گيرد به دفعات بوده و هر بار از يك دقيقه تجاوز نكند و بعد از يك دقيقه بايد آنرا در بتون جابجا نمائيم .(با ارگان معماری همراه باشید)

بتن ريز در هواي سرد و گرم

اگر در هواي گرم بتون ريزي مينمائيم بايد سعي كنيم كه حداقل تا چند روز بعد از ريختن بتون آنرا مرطوب نگاهداريم زيرا در غير اين صورت آب بتون بفوريت تبخير شده و بتون سخت نمي گردد به بتوني كه در اثر نرسيدن آب سخت نشده است بتون سوخته مي گويند و نشانه آن اينست كه اين بتون حتي با فشار دست خرد مي شود . در صورت مشاهده چنين وضعي قطعه ريخته شده بايد جمع آوري شده و مجدداً ريخته شود براي مرطوب نمائيم و يا از گوني مرطوب استفاه كنيم . در مناطق خيلي گرم بهتر است براي بتون ريزي از سيمان نوع 4 كه در موقع سخت شدن كمترين حرارت را توليد مي نمايد استفاده نمائيم .

بتون ريزي در هواي سرد بسيار مشكل بوده وكار دقيقي مي باشد . زيرا اگر آب بتون يخ بزند سيمان فاسد شده و ديگر بتون سخت نخواهد شد . بهتر است در هواي سرد حتي المقدور و از ريختن بتون خودداري نمائيم و در روزهاي زمستان اگر ناچار به بتون ريزي باشيم بايد در روزهائي كه زياد سرد نيست بتون ريزي را از ساعت 9 يا 10 صبح شروع كرده و حداكثر تا 3 بعدازظهر كار را تعطيل نمائيم و در روزهاي يخ بندان بايد كار بتون ريزي تعطيل شود در صورتيكه ناچاراً بايد در فصل سرما بتون ريزي نمائيم . بايد قالبها و آرماتورها از دانه هاي يخ پاك شود و كارگاه طوري مجهز باشد كه بتون از خطر يخ زدگي محفظو بماند بايد توجه داشت كه زمان سخت شدن در فصل سرما حتي تا 10 برابر بيشتر از زمان سخت شدن بتون در فصل گرم مي باشد در هواي سرد مي بايد اولاً با وسائلي آب و دانه هاي سنگي را گرم نمود آب تا درجه سانتيگراد بايد گرم شود و از 350 تا 400 كيلوگرم سيمان در متر معكب شن وماسه استفاده شود و بعد از بتون ريزي بايد آنرا با وسايلي مانند لوله هاي بخار و غيره گرم نگاهداشته و اگر استفاده از لوله بخار ممكن نباشد بايد روي بتون را با قشري به ضخامت 7/8 سانتيمتر از ماسه خشك پوشانيد و به بتون موادي كه گرفتن سيمان را تسريع مي‌نمايد اضافه نمود و يا از ضد يخهاي ديگر استفاده كرد ولي بايد توجه داشت هر گونه مواد خارجي كه داخل مصالح اصلي بتون بشود موجب ضعف قطعه بتوني خواهد شد . اگر در حين بتون ريزي و يا زمان سخت شدن بتون خطر نزول حرارت به پائين تر از صفر درجه سانتيگراد وجود داشته باشد بهتر است بتون ريزي متوقف گردد . اگر بعد از بتون ريزي درجه هوا به زير صفر درجه برود بهتر است مدتي كه درجه هوا زير صفراست به زماني كه بتون بايد زير قالب بندي بماند اضافه شود .

قالب بندي

همانطوري كه قبلاً توضيح داده شد در كارگاههاي ساختمانهاي بتوني سه كارگاه وجود دارد كه هم زمان به كارخود ادامه مي دهند اين سه كارگاه عبارتند از : كارگاههاي بتن سازي ـ آرماتور بندي و قالب‌بندي از آنجا كه بتن قبل از سخت شدن روان مي باشد لذا براي شكل دادن به ان احتياج به قالب داريم . قالبهائي كه براي بتن ساخته مي شود اغلب چوبي مي باشد براي كارهاي سري سازي از قالبهاي فلزي نيز استفاده مي شود .

قالبها و داربستهاي زير آن علاوه بر شكل دادن به بتون وزن آنرا زمان سخت شدن تحمل مينمايند .بدين لحاظ اگر در اجراي آن دقت كافي نشود ممكن است در موقع بتون ريزي واژگون شده موجب خسارت شود در ساختمانهاي بزرگ براي قالب بندي نيز بايد محاسبه انجام گرفته و نقشه اجرائي تهيه گردد ولي در ساختمانهاي كوچك بعلت كمي حجم بتون احتياج به محاسبه و تهيه نقشه براي قالب بندي و داربست آن ندارد .

شكل قطعات بتوني با اندازه آنها كه بايد ريخته شود بايد بوسيله قالب تهيه شود . تخته و چوبي كه براي قالب بندي مصرف مي شود بايد كاملاً خشك بوده و در برابر رطوبت تغير شكل ندهد زيراتغيير شكل قالب موجب تغيير شكل بتون گشته و در شكل تيرها و ستونها و همچنين ممانهاي وارده بر آنها موثر مي باشد درايران معمولاً ازتخته اي كه به نام چوي روسي معروف مي باشد براي قالب بندي استفاده مي نمايند .

اين تخته ها بايد باندازه كافي نرم باشد تا در موقع نجاري دچار اشكال نشويم و از طرفي بايد آنچنان محكم باشد كه بتواند وزن بتون و آرماتورها و مارگران بتن ريزي وسائل بتون ريزي از قبيل چرخ دتي ـ ويبراتور وغيره را بخوبي تحمل نمايد .

تخته هائي كه براي قالب بندي مصرف مي شوند بايد از نوع چوبهاي صمغدار ( كاج و صنوبر ) يا جنگلي و با مشابه باشد و مصرف چوب سفيد جز براي قالب شالوده و يا قالب بتون هاي بدون آرماتور مجاز نيست و داربست بايد با اندازه كافي انعطاف ناپذير باشدبطوريكه بعد از ريختن بتون تغيير شكل ندهد . ضخامت تخته هاي مورد مصرف در مورد ستونها و كف تيرها حداقل 3 سانتيمتر و ضخامت تخته هاي گونه تيرها و قالب دالها حداقل 2 سانتيمتر مي باشد و پهناي تخته ها متناسب با ابعاد قطعه اي مي باشد كه قالب براي آن ساخته مي شود مثلاً براي تيري به پهناي 30 سانتيمتر بايد از دو عدد تخته به پهناي 15 سانتيمتر استفاده نمود . ولي معمولاً در قالب بندي از تخته هائي به پهناي 15 تا 20 سانتيمتر و طول 4 متر استفاده مينمايند معمولاً سطح تماس بتون وتخته قالب بندي را بوسيله روغن هاي معدني خنثي شده ( بدون اسيد و قليا ) چوب مي نمايند در هر حال بايد از روغني استفاده نمود كه در واكنشهاي شيميائي سيمان دخالت نداشته باشد .

ماليدن روغن به روي قالب بدان علت است كه اولاً تخته كه در ابتدا كاملاً خشك است آب بتون مجاور خود را نمكيده و موجب فساد بتون نشود و در ثاني در موقع باز كردن قالب تخته ها به راحتي قرار گيرند زيرا از يك قطعه تخته براي چندين بار قالب بندي ميتوان استفداه نمود در برآورد هزينة ساختمان معمولاً  قيمت تخته را براي هر بار قالب بندي منظور مي نمايند ولي عملاً از يك تخته بيش از 5 الي 6 بار نيز ميتوان استفاده كرد در موقع ماليدن روغن بايد كاملاً دقت نمود كه آرماتورها به روغن آغشته نشود زيرا در اين صورت روغن مانع چسبيدن بتون به دور ميله گرد گرديده و جسم يكپارچه تشكيل نداده و بتون و آرماتور هر يك به تنهائي كار مي كنند و موجب ضعف در همگن بودن فولاد و بتون مي گردد زيرا فرض بر اين است كه فولاد و بتون يكپارچه بوده و تنشها كرنشهاي آنها مساوي است . براي بهم بستن تخته ها به همديگر از چوبهايي كه در اصطلاح قالب ندي به آن چهار تراش مي گويند استفاده مي شود .كوچكترين بُعد مقطع اين چهار تراشها كه به آن پشت بند هم مي گويند نبايد از 8 سانتيمتر كمتر باشد .

داربست ( شمع )

براي داربست و نگهداري قالب از چوب گرد به آن تير چوبي هم ميگويند استفاده مينمايند براي پايه ها و پشت بندها ميتوان از چوب سفيد استفاده نمود قطر اين پايه ها حداقل نبايد از 10 سانتيمتر كمتر باشد اين پايه ها ارتفاع 4 متر مي بايد يكپارچه بوده و از 4 متر به بالا مي تواند وصله دار باشد ولي نسبت پايه هاي وصله دار به وصله نبايد در وسط پايه قرار گيرد. پايه ها تا ارتفاع 4 متر حداقل در يك رديف بايد به وسيله تسمه هاي چوبي بصورت چپ و راست پهن كلاف شود از ارتفاع 3 متر به بالا به ازاء هر دو متر يك رديف كلاف اضافي ضروري مي باشد پايه ها كه وزن اصلي قالب و بتون رابه زمين منتقل مي نمايد بايد باندازه كافي محكم بوده و فاصله قرار دادن آنها طوري باشد كه در موقع بتون ريزي قالبها تغيير شكل ندهند زيرا همانطوريكه قبلاً نيز توضيح داده شد تغير شكل قالب موجب تغيير شكل اجزاء اصلي ساختمان گشته و ممكن است در اثر اين تغيير شكلها در تنشهاي محاسبه شده تغيير پيدا شده وموجب تشديد ممانها گشته و ساختمان بكلي ويران بشود .

در هر حال فاصله پايه ها از همديگر نبايد از 80 سانتيمتر تجاوز نمايد .