انواع قالب

1ـ قالب بندي پي ها : درساختمانهاي كوچك كه بيشتر موردنظر اين گزارش مي باشد معمولاً براي قالب بندي پي ها از آجر استفاده مي كنند . بدين طريق كه بعداز خاكبرداري و تعيين محورها اندازه پي ها رابا آجر چيده و بعد شناژها را نيز به آن متصل مي نمايند ضخامت اين آجر چيني حتي مي تواند 10 سانتيمتر هم باشد بهتر است براي اين آجر چيني از ملات گل استفاده شود زيرا دراينص ورت بعد از سخت شدن بتون مي توان آجرها را برداشته و مجدداً استفاده نمود ولي در اين طريق ( ديوار 10 سانتيمتري وملات گل ) ممكن است در موقع بتون ريزي ديوارهاي قالب تحمل وزن بتون را ننموده و از همديگر متلاشي شود كه در اين صورت مي بايد قبل از بتون ريزي پشت كليه قالبها با خاك و يا آجر و يا مصالح ديگر بسته شود بطوريكه بخوبي بتواند تحمل وزن بتون را بنمايد .


مشكل اساسي در اين نوع قالب بندي آنست كه آجر . اب بتون مجاور خود را مكيده و آنرا خشك نموده و فعل انفعالات شيميائي رادر آن متوقف مي نمايد و در نتيجه حداقل به ضخامت 5 سانتيمتر بتون مجاور خود را فاسد ميكند باري جلوگيري از اين كار بهتر است كه رويه آجر با يك ورقه نايلون پوشانيده شود تا آجر و بتون مستقيماً در تماس نباشند مزيت ديگران اين ورقه نايلون آنست كه بعد از سخت شدن بتون آجرها براحتي از قالب جدا شده و مي تواند در محلهاي ديگر مورد استقاده قرار گيرد.

به هيچ وجه نبايد تصور نمود كه قبل از بتن ريزي مي توان ديواره هاي قالب آجري با پاشيدن آب سيراب نموده بطوريكه آجرها آب بتن را نمي كند زيرا اولاً با پاشيدن آب آجر كاملاً سيراب نمي شود ودر ثاني مقدار زيادي آب درقالب جمع شده كه خارج كردن آن از قالب بسيار مشكل و حتي غير ممكن مي باشد و اين آب داخل پي جاي بتون را گرفته و موجب پوكي قطعه مي شود .در ساختمانهاي بزرگ قالب پي ها را با تخته هائي كه نوع آن در بالا ذكر شد تهيه مي نمايند بدين طريق كه ارتفاع پي ها را كه روي نقشه مشخص مي باشد تعيين نموده و با كنار هم قرار دادن تخته ها به همان اندازه و اتصال آنها بيكديگر بوسيله چوبهاي چهار تراش قالب پي و يا هر قسمت ديگر را مي سازند بايد توجه داشت كه تخته ها بايد آنچنان بيكديگر متصل باشد كه بخوبي بتواند وزن بتون وضربه ها وارتعاشات بوجود آمده وسيله ويبرانور را تحمل نمايد مخصوصاً در مورد شناژها بايد تخته ها را از بالا به وسيله قطعات چوب چهار تراش به يكديگر متصل نمود .تخته ها بايد طوري درزبندي شوند كه شيرة بتن از آنها خارج نشود .

قالب بندي ستونها

اغلب ستونها بصورت چهار ضعلي ( مربع يا مستطيل مي باشد گاهي نيز ممكن است ارشيتكت ساختمان ازنظر زيبائي مقاطع ديگري را از جمله دايره ـ بيضي و غيره پيشنهاد نمايد براي قالب بندي ستون را از روي نقشه تعيين نموده و دو ضلع قالب را بهمان ميزان از تخته هاي مناسب بريده و به چوبهاي چهار تراش كه به آن پشت مي گويند ميخ مي نمايد . با توجه به اينكه در قالب ستونها دو ضلع مقابل داخل دو ضلع ديگر قرار مي گيرند درنيتجه پهناي دو ضلع ديگر قالب بايد باندازه كافي كلفتي تخته از ابعاد قيد شده در نقشه بيشتر باشد تا از داخل ابعاد مورد نظر را بما بدهد .

بايد توجه نمود كه پشت بندهاي اضلاع مقابل اولاً در حدود 10 الي 15 سانتيمتر از پهناي قالب بيشتر باشد در ثاني پشت بندهاي اضلاع مقابل درست مقابل همديگر قرار بگيرد تادر موقع اتصال چهار ضلع ستون بيكديگر به سهولت انجام پذير باشد حداكثر فاصله اين پشت بندها از همديگر نبايداز 80 سانتيمتر تجاوز نمايد اين پشت بندها بايد بوسيله ميله گرد و مهره يا سيم نجاري بهم اتصال پيدا كند .

در مورد ستونها معمولاً به محض آنكه بتن حالت راوني خود را از دست بدهد و بتواند شكل هندسي خود را حفظ كند قابل آنرا باز مي كنند و اين در حدود 48 ساعت بعد از بتون ريزي مي باشد در موقع باز كردن قالب بايد توجه شود كه قالب را با احتياط طوري جدا نمايند كه گوشه هاي تيز ستون خراب نشود براي جلوگيري از اينكار بهتر است در گوشه هاي قالب فتيله هائي مثلثي شكل نصب نمايند تا در داخل قالب پخي هائي ايجاد گرد تا بتون ريخته شده در قالب تيز گوشه نبوده و درنيتجه شكننده نباشد . قالب ستون بايد حتماً بعد از 48 ساعت باز شود زيرا در غير اين صورت آب دادن به بتون به راحتي ميسر نيست و ممكن است بتون خشك شده و بسوزد .

بايد توجه نمود كه در موقع نصب ، قالب ستونها بايد كاملاً شاقولي نصب شود زيرا اگر ستون كاملاً شاقول نباشد بارهاي وارده محوري نبوده وممانهاي محاسبه شده در آن بوجود آمده و به موجب تخريب ساختمان ميگردد . ضخامت داخل قالب بايدكاملاً صاف و بدون ناهمواري باشد تا ابعاد درتمام طول آن يكنواخت باشد .

حداقل ضخامت تخته مورد استفاده براي قالب بندي ستونها 3 سانتيمتر مي باشد بايد در پاي هر ستون سوراخي به ابعاد 10×10 سانتيمتر تعبيه گردد تا تراشه هاي چوب ومواد اضافي را از آنجا خارج نموده و در موقع بتون ريزي و در موقع بتون ريزي آن سوراخ را مسدود نمود . تثبيت موقعيت ستون بايدتنها بوسيله تيرهاي چوبي كه در چهار جهت در پاي ستون روي كف قرارداده شده انجام مي گيرد و ريختن بتن به ابعاد ستون براي تثبيت موقعيت آن بهيچوجه مجاز نيست قالب بندي هر ستون بايد مستقيماً داراي ايستايي كافي باشد و تكيه دادن قالب بندي يا داربست آن به ستونهاي مجارو مجاز نيست.

قالب تيرهاي اصلي

در اغلب مواد بتون تيرهاي اصلي و سقف يكپارچه ريخته مي شود و آرماتورهاي سقف و تيرهاي اصلي بيكديگر متصل مي باشد .اگر ضخامت تيرهاي اصلي از سقف بيشتر باشد اغلب اين تفاوت ضخامت را از پائين منظور نموده و آنگاه آنرابا سقف كاذب اصلاح مي نمايند و گاهي نيزاين تفاوت را ازبالا منظور نموده براي هم سطح كردن كف و فروش نمودن اطاقها اين اختلاف ارتفاع را با بتون سبك پر مينمايند .

در مورد اول تيرهاي اصلي از دو قسمت تشكيل مي شود كه اين دو قسمت عبارتند از كف و گونه هاي چپ و راست ولي اگر ضخامت تيرهاي اصلي و سقف مساوي باشد و يا اختلاف ضخامت دربالا منظور شود در نتيجه تيرهاي اصلي فقط احتياج به كف دارد و ساختن قالب آن بدين طريق است كه پايه هائي با كلاهك مطابق شكل به تعداد لازم بين دو ستون قرار داده و كف يتر اصلي را به پهناي تعيين شده در نقشه كه از قبل ساخته شده است روي اين پايه ها نصب مينمايند و به آن ميخ مي كنند تعداد اين پايه ها بايد آنقدر باشد كه بخوبي بتواند وزن آرماتور و بتون وكارگران و وسائل بتون ريزي راتحمل نمايد معمولاً هر قدرتخته قالب بندي نازكتر باشد بايدفاصله پايه‌ها كمتر باشد تا بتواند بارهاي وارده را تحمل نمايد . در مورد ايستايي قالب و باربري آن بهتر است در هر مورد از نظرات مهندس محاسب و مهندس ناظر كارگاه استفاده شود .


در هر حال فاصله اين پايه ها نبايد از 80 اسنتيمتر تجاوز نمايد بايد كاملاً دقت شود كه كليه قسمتهاي تير در يك تراز باشد در ساختمانهاي مهم و كارگاههاي بزرگ براي تراز كردن تيرها از دوربين نقشه برداري استفاده مي نمايند و درهر مورد ابتدا وانتها و نقاط مختلف وسط تير را بوسيله دوربن قرائت نموده و اختلافات را اصلاح مي نمايند ولي در ساختمانهاي كوچك كه به دوربين دسترسي نيست بوسيله شيلنگ تراز ارتفاع معيني را روي تمام ستونها علامت گذاري نموده وكليه ارتفاعات ابتدا و انتهاي تير را با اين علامت مشخص نموده و بقيه نقاط را بوسيله ريسمان و يا تراز بنائي در يك سطح قرار مي دهند .

در قابل بندي تيرهائي كه دهانه آنها بيش از 4 متر است بازاء هر متر طول دهانه 3 ميليمتر بطرف بالا و در وسط دهانه خيز داده مي شود از دهانه ده متر به بالا مقدار خيز طبق نقشه اجرائي بايد انجام شود حداقل ضخامت تخته كف تيرها 3 سانتيمتر و حداقل ضخامت تخته دالها و گونه ها 2 سانتيمتر است .

قالب بندي سقف

در مورد سقف ساختمانهاي بتوني آنچه كه در ايران معمولاست اغلب تيرچه بلوك مي باشد.گاهي نيز از دال بتوني پيش ساخته و يا بتوني پيش ساخته و يا بتون ريخته شده در محل استفاده مي نمايند در مورد دالي بتوني پيش ساخته احتياج به قالب بندي نيست زيرا كارخانه سازنده با توجه به دهانه و بارهاي مرده وزنده دالهاي مورد لزوم را به عرض حدود يك متر ريخته و با جرثقيل در محل روي تيرهاي اصلي كه قبلاً ريخته شده و كاملاً سخت گرديده است قرار مي دهند ولي در مورد سقفهاي بتوني ريخته شده در محل و سقفهاي تيرچه بلوك به قالب بندي مفصل تر و محكم تر دارد معمولاً از بهم ميخ كردن تخته ها و تشكيل صفحه اي به ابعاد مورد نياز استفاده مي كنند كه اين تخته ها را روي داربست هاي چوبي قرار داده آنگاه شبكه هاي فلزي ( آرماتور بندي ) را روي آن قرار مي دهند و بتن ريزي مينمايند در مورد داربست سقف و تيرهاي اصلي در طبقه هم كف كه پايه‌هاي چوبي روي زمين قرار مي گيرد و حتي ممكناست كه اين پايه ها روي خاكم دستي واقع شود در اثر وزن بتن كه به پايه‌ها منتقل مي شود اين پايه ها نشست كرده و تير بتوني و يا سقف از جاي خود حركت نموده واز تراز خارج شده و در نتيجه شكم بر ميدارد براي جلوگيري از اين مطلب بايدحتماً زير اين پايه ها تخته هايي به ضخامت 4 تا 5 سانتيمتر وبعرض حدود 20 سانتيمتر و به طول حدود 4 متر قرارداد تا فشار وارده ازتير يا سقف در اثر وزن بتن نقطه اي نبوده وبه سطح منتقل شده وخطر نشست پايه ها را كمتر بنمايد به اين تخته ها تخته زير سري مي گويند.


براي تنظيم قالب بندي و سهولت در قالب برداري از گوه استفاده مي نمايند بدين طريق كه دو عدد گوه زير هر پايه قرار مي دهند و بوسيله چكش آنرا در جاي خود محكم نموده و آنگاه آنرا بوسيله گچ در محل خود ثابت مي نمايند تا خطر هر گونه جابجائي پايه بحداقل برسد . بوسيله همين گوه هاتراز تير و يا سقف را نيز تكميل مينمايند زيرا هر قدر گوه به داخل برود پايه ها در سطح بالاتري قرار مي گيرد گوه بايد از چوب سخت مانند بلوط يا گردو باشد و بوسيله يك عدد ميخ 5/7 سانتيمتري تثبيت شود حداكثر شيب گوه يك به چهار مي باشد و حداقل ضخامت انتهاي باريك آن يك سانتيمتر است و حداقل عرض آن مساوي تيري است كه روي آن قرار مي گيرد .گذاشتن پايه روي آجر خشكه مجاز نيست .

گوه قطعه چوب كلفت با سطح شيب دار است كه در قالب بندي ساختمان هاي بتوني زير تيرهاي چوبي قرار مي دهند .

براي پايه هاي داربست بعضي مواقع از لوله هاي فليز استفاده مي كنند كه بوسيله اهرمي بالاو پايين مي رود و به آن اصطلاحاً جك مي گويند و در ساختمانهاي سري سازي براي سقفها از قالب فلزي استفاده مينمايند و آن بصورت ميزي است كه بلندي پايه هاي آن باندازه ارتفاع هر طبقه مي باشد وبعد از ريختن ستونها ميزها را در محل خود قرار داده و به آرماتور بندي و بتون ريزي اقدام مي نمايند .(با ارگان معماری همراه باشید)

در مورد سقفهاي تيرچه بلوك احتياج به بستن تمان سقف با تخته نيست فقط بايد كمر تيرچه ها به فاصله هاي به حدود 5/1 تا 2 متر بسته شود تا از شكم دادن آنها جلوگيري شود براي داربست سقفهاي تيرچه بلوك نيز بايد همان مطالبي كه در مورد سقفهاي بتوني گفته شود رعايت گردد در قسمت سق تيرچه بلوك در اين مورد توضيح داده خواهد شد .

باز كردن قالب

اصولاً قابل برداري از ساختمان بتوني وقتي بايدانجام شود كه اجزاء بتوني بتوانند وزن خود تحمل نمايند براي ستونها و گونه تيرها همين قدر كه شكل هندسي آنها تشكيل گرديد ميتوانند قالب را باز كنند ولي بايد دقت شود كه در مورد قالب برداري به گوشه آنها آسيب نرسد زيرا بعلت سست بودن بتون دراثر كوچكترين ضربه گوشها آنها خواهد ريخت ولي در مورد تيرها و سقف ها حداقل 2 الي 4 هفته بعداز بتن ريزي بايد قالب برداشته شود در اين مدت هر قدر هوا سردتر باشد قالبها بايد ديرتر برداشته شود زيرا همانطوري كه گفته شد در هواي سرد بتون ديرتر سخت مي شود براي اينكه از سخت شدن بتون و باربردن آن مطمئن شويم بهتر است درموقع بتون ريزي چند نمونه از بتون را بر داشته و در همان شرايط قطعه مورد نظر قرار دهيم و قبل از قالب برداري مقاومت نمونه ها را آزمايش كرده و در صورت رضايت بخش وبدن اقدام به قالب برداري بنمائيم . در اين مورد هرگز نبايد به مشاهدات چشمي اطمينان نمود در موقع قالب برداري بايد از برداشتن كليه پايه ها در يك مرحله خودداري نمود . بهتر است قالبها رادر مرحله اول يك در ميان برداشته ودر مراحل بعد نيز بتدريج به قالب برداري ادامه دهيم .

طبق نظر موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران مدت زماني كه بايد از اجزاء مختلف ساختمان بتوني قالب برداري شود بقرار زير مي باشد :

قالب گونه تيرها ـ ديوار وستون ( قالب عمودي ) 2 روز

قالب دالهاي دو طرف 8 روز

قالب دالهاي يك طرفه وكف تير و دالهاي قارچي و تخت 16 روز

قالب كف تيرهاي بزرگ و شاه تيرهاي بزرگ 21 روز

پايه هاي اطمينان پس از برداشتن قالب 14 روز

زمانهاي مذكور در فوق براي هواي مناسب كه درجه حرارت آن از 5 درجه سانتيگراد كمتر نباشد تعيين شده چنانچه پس از ريختن بتون يخبندان شود بايد مدت نگهداري قالب را حداقل باندازه مدت يخبندان اضافه كرد .

قالب برداري بايد جزء جزء با كشيدن ميخ ها انجام شود و ضربه زدن به قالب و برداشت ناگهاني آن مجاز نيست .

قالبهاي فلزي

قالبهاي فلزي به مراتب از قالبهاي چوبي گرانتر تمام مي شود و در ساختمان هاي معمولي بهيچوجه مقورن به صرفه نيست . در دو حالت درساختمانهاي بتوني از قالب فلزي استفاده مي شود .

اول آنكه بخواهيم از بتن اكسپز استفاده نمائيم .بعبارت ديگر بعد از قالب برداري روي بتون را با مصالح ديگر از قبيل گچ و خاك و يا سيمان و يا سنگ نپوشانيم در اين حالت بايدسطح بتون كاملاً صاف بوده و مركو نباشد قالب چوبي سطح بتون را تا اين حد صاف تحويل نمي دهد لذا مجبوراً در اين قسمتها از ساختمان كه بتون در نما ديده مي شود از قالب فلزي استفاده مي نمائيم .

گاهي نيز در مواردي كه بتون اكسپز مي باشد مخصوصاً از قالب چوبي استفاده مي نمايند تا نقش چوب روي بتون منقوش شود .(با ارگان معماری همراه باشید)

در حالت دوم قالب فلزي هنگامي مقرون بصرفه است كه بخواهيم چندين ساختمان هم شكل را كه اصطلاحاً هم تيپ مي گويند در يك زمان بتن ريزي نمايئم در اين حالت نيز بهتر است از قالب فلزي استفاده نمائيم . البته قالب فلزي انواع مختلف دارد كه بعضي از آنها در نماسازي باقي ميماند كه توضيح درباره همه آنها از حوصله اين گزارش خارج مي باشد . به علت گران بودن تخته در اغلب ساختمانهاي بتوني براي ريختن استفاده مينمايند .

فولاد

كليه مصالح بنائي از جمله بتون تاب تحمل كشش را نداشته و در اندك مدت در مقابل نيروي كششي از همديگر گسسته مي شوند و حداكثر نيروي كششي كه بتون مي تواند تحمل نمايد 32 كيلوگرم بر سانتيمتر مربع مي باشد واين درصورتي است كه بتون با مشخصات عالي ساخته شود كه در كارگاه هاي معمولي كمت مي توان باين نتيجه رسيد براي اينكه تاب تحمل نيروي كششي در بتن بحد دلخواه برسد از فولاد كه معمولاً بصورت ميله گرد آجدار يا ساده مي باشد استفاده مي نمايند در مقاطعي كه بتون تحت تأثير نيروي كششي باشد فولاد گذاري مي شود فولاد آلياژي است كه از آهن و كربن تشكيل شده هر قدر درصد كربن آن بيشتر باشد فولاد سخت تر و شكننده تر شده و خاصيت شكل پذيري آن كمتر مي‌شود . فولادي كه در ساختمان مصرف مي‌شود بايد به راحتي شكل پذير باشد .


مقدار كربن در فولادهاي ساختماني در حدود دو تا سه دهم درصد شكل پذير مي باشد و با افزودن فلزهاي ديگر مقاومت‌هاي مورد لزوم را در فولاد ايجاد مي نمايند بايد توجه داشت كه در محاسبات قطعاتي بتوني فرض بر اين است كه بتون و فولاد جسم يكپارچه و همگن تشكيل مي دهند و كليه تغيير شكل‌هايي كه در هر كدام از اين دو عنصر ايجاد مي‌شود به همان نسبت نيز اين تغيير شكل در عنصر ديگر ايجاد مي گردد اين خاصيت بعلت چسبندگي بتون به فولاد ايجاد مي‌شود بدين لحاظ است كه اولاً از فولاد آجدار در بتن استفاده مي گردد و در ثاني بايد دقت نمود كه بتن سطح جانبي كليه آرماتورها را احاطه كرده و حتي المقدور فضاي خالي بين بتون و فولاد باقي نماند . بايد توجه نمود كه سطح فولاد كاملاً تميز بوده و عاري از مواد خارجي باشد در نقشه هاي ساختماني ميله گرد ساده را با علامت  و ميله گرد آجدار را كه به آن توراستيل هم مي‌گويند با علامت  نشان مي‌دهند ميله گرد را با قطر آن مي خوانند مثلاً ميله گرد نمره 18 ميله گردي است كه قطر آن 18 ميليمتر مي‌باشد در بازار ميله گرد به قطر 2 و 3 و 4 و 5 و 6 و 7 و 8 و 10 و ..... 50 وجود دارد ضمناً ميله گرد نمره 25 هم به بازار عرضه مي شود .

در ساختمان‌هاي بتوني حداقل ميله گردي كه مصرف مي‌شود نمره 6 بوده و ميله گردهاي كمتر را براي بستن آرماتورها مورد مصرف قرار مي‌دهند . ميله گردها معمولاً بطول 12 متر به بازار عرضه مي گردد .