مقدمه:

تعاریف ارائه شده در مورد طراحی شهری بسیار متکثر و بر اساس دیدگاه افراد مختلف، متفاوت می‌باشد. از زمانی که مربوط به دوران جنینی طراحی شهری می‌شود، تا زمانی که با پشت سر گذاشتن زمان به بلوغی نسبی رسیده است، تعاریف متفاوتی ارائه شده است. که در نهایت طراحی شهری با تکامل یافتن در طول زمان و به دست آوردن تجارب فراوان به تعریفی نسبتاً جامع و مانع‌تری دست پیدا کرده است. طراحی شهری فعالیتی است میان رشته‌ای و گروهی، که توامان در برگیرنده فرآیند مسئله‌گشایی و راه‌حل‌هایی است که هدفشان سامان بخشی کالبدی عرصه عمومی شهر به نحوی است، که موجب ارتقای کیفیت عملکردی زیست محیط و تجربه زیباشناختی و مکان‌های شهری است.

* این رشته در مقطع کارشناسی ارشد گرایش ندارد.

وضعیت ادامه تحصیل در خارج از کشور:

برای اقدام به منظور ادامه تحصیل در خارج از کشور متأسفانه اغلب باید به‌صورت شخصی اقدام شود. چرا که نه دانشگاه‌ها و نه مؤسسات خاص چندان برای بورسیه‌ی افراد برای تحصیل در خارج از کشور اقدام نمی‌کنند. گرفتن پذیرش برای ادامه تحصیل در خارج از کشور اکثراً از طریق شخص صورت گرفته که حال هر کشوری شرایط خاص خود را پیش روی افراد قرار داده و با توجه به معیارهای خود گزینش می‌کند.

در کشور ما مقطع دکتری در رشته شهرسازی و طراحی شهری وجود دارد که اغلب نیز از گرایش‌های معماری و  برنامه‌ریزی شهری و طراحی شهری گرفته می‌شود. مقطع دکتری شهرسازی در حال حاضر تنها در دانشگاه تهران و در برخی از سال‌ها مقطع طراحی شهری در دانشگاه شهید بهشتی تهران ارائه می‌شود. در دانشگاه آزاد اسلامی نیز فعلا تنها در واحد علوم و تحقیقات تهران دوره دکتری شهرسازی دایر است.

شرایط پذیرفته شدن در این مقطع بسیار وابسته به زمینه و تجارب کاری و همچنین پیشینه‌ی تحقیقات پژوهشی فرد می‌باشد و صرفاً از طریق آزمون کتبی و یا عملی داوطلبین پذیرفته نخواهند شد.

علاوه بر داشتن امتیاز لازم در امتحان کتبی که از طرف دانشگاه مربوط گرفته می‌شود افراد در زمینه‌های زیر نیز سنجیده می‌شد و با تصمیم اعضای شورای مربوط که در هر دانشگاه نیز از اساتید مربوط به همان دانشگاه دست افراد انتخاب می‌شوند:

- داشتن پیشینه‌ی مناسب و مطلوب در زمینه‌ی فعالیت اجرائی که متناسب با رشته‌ی تحصیلی خود بوده باشد.

- داشتن پیشنه‌ی مناسب در زمینه‌ی ارائه پژوهش‌های علمی و یا مقالات علمی که به‌طور مکتوب و رسمی در مجلات معتبر به چاپ رسیده باشد.

- معدل کتبی بالا در مقطع قبلی

شرایط و نتایج به‌دست آمده از پرسش و پاسخ در قسمت مصاحبه به‌قدری مهم و اثرگذار است که افرادی حتی با داشتن امتیاز ممتاز در امتحان کتبی و هم‌چنین معدل بسیار بالا در مقطع قبلی نتوانسته‌اند انتخاب شوند و در مصاحبه رد می‌شوند.

در نهایت پیش‌زمینه‌ای که افراد در زمینه‌ی کاری و علمی خود ارائه داده و به‌دست آورده‌اند بسیار در انتخاب آن‌ها مهم خواهد بود.

رشته طراحی شهری به دلیل داشتن یک سری ویژگی‌های خاص در یادگیری و اجرا مستلزم توانایی‌هایی هرچند معمولی ولی لازم است که به صورت زیر توضیح داده می‌شود:

توانایی‌های جسمی: توانایی کامل برای حرکت، توانایی کامل برای نوشتن و ترسیم کردن با دست‌ها، توانایی کامل برای مشاهده و تشخیص اشیاء، بینیایی کامل و قدرت تشخیص رنگ‌ها به‌طور کامل، توانایی لازم برای تکلّم سلیس و روان و بدون مشکل و قدرت بیان مناسب در بازگویی مسایل.

توانایی‌های ذهنی و روحی: قدرت محاسبه ریاضی، قدرت تجزیه و تحلیل مسایل و توانایی برقراری ارتباط معنایی بین موارد و موضوعات متنوع و در نهایت داشتن قدرت تحلیل قوی از مسایل، توانایی تجسم فضایی و سه‌بعدی از فضاها و احجام و قدرت به تصویر کشیدن آن‌ها.

از آنجایی که این رشته، رشته‌ای مابین فن و هنر است و از هر دو بهره دارد و دارای ابعادی می‌باشد که متوجه خاص معین رشته است و مرتبط با هر دو موضوع هم تا حدودی می‌باشد بنابراین افرادی که این رشته را انتخاب می‌کنند در هر دو گرایش باید علاقه داشته و توانایی لازم را در خود احساس کنند به‌عنوان مثال افرادی ممکن است احساس کنند در مسایل فنی و محاسباتی توانایی دارند اما زمانی که مسایل به حیطه‌ی هنر و ادراک هنری وارد می‌شود علاقه‌ی چندانی برای پیگیری نداشته و علاوه بر آن در این موضوع ضعف نیز دارند بنابراین توصیه می‌شود که افرادی که از پایه ریاضی برخوردار نیستند، افرادی که در خود توانایی لازم برای تجسم و ادراک سه‌بعدی احساس نکرده و هم‌چنین توانایی کافی برای به تصویر کشیدن مطالب و موضوعات ذهنی خود را ندارند و هم‌چنین به مباحث اجتماعی، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی و از این قبیل علاقه نداشته و بیشتر گرایش به مسایل فنی و محاسباتی دارند، این رشته را انتخاب نکنند.

رشته‌ی طراحی شهری در جهان رشته‌ی جوان و نوظهوری است. این قضیه در ایران به مراتب بیشتر و پررنگ‌تر بوده و می‌توان گفت رشته‌ی نوپایی تلقی می‌شود که بدون اغراق شاید تنها در چند سال اخیر در ایران که متجاوز از تعداد انگشتان دست نمی‌شود به‌صورت خیلی موردی و محدود پروژه‌هایی که بتوان اطلاق پروژه‌های طراحی شهری به آن داد انجام شده است و البته روز به روز توجه مسئولین و تلاش آن‌ها برای به انجام رساندن و تحقق بخشیدن به این قبیل پروژه‌ها در شهرهای ایران بیشتر شده است. از طرفی ایران کشوری است در حال توسعه که به مرور سعی در بازیابی و بازسازی بهتر فضاهای شهری خود در جهت ارتقا کیفیت زندگی شهری و جذب بهتر سرمایه‌ها از طرف دیگر دارد. بنابراین لزوم به کارگیری طرح‌های طراحی شهری در این زمینه نیز بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. در نهایت می‌توان اظهار کرد با توجه به شرایط و گرایش‌های اخیر مسئولین در این زمینه گرچه همچنان این رشته در مقام اجرا جایگاه واقعی خود را در کشور نیافته است اما، از نظر نیاز کشور به آن این رشته قابل توجه بوده و جزء رشته‌های مورد نیاز کشور می‌باشد. پروژه‌هایی که اخیراً اجرا شده و یا در دست تهیه است حاکی از آن است که در آینده می‌توان این امید را داشت که طراحی شهری جایگاه خود را در عرصه‌ی عمل پیدا کرده و از آینده‌ی روشن برخوردار شود.

رشته‌ی طراحی شهری در زمینه‌ی اجرا و عمل در کشورهای دیگر خصوصاً کشورهای توسعه‌یافته و غربی از جایگاه بسیار مناسب‌تری برخوردار بوده که زمینه‌ی شغلی مناسب فراهم می‌کند اما از آنجا که دانشگاه‌های خارج از کشور چندان فارغ التحصیلان در ایران را به رسمیت نمی‌شناسند بنابراین با داشتن مدارک تحصیلی کشور بدون تأیید و یا داشتن مدارک تأیید لازم از طرف آن‌ها چندان نمی‌توان به داشتن موقعیت شغلی و یا رده‌ی مناسبی در خارج از کشور امید داشت.

:فارغ‌التحصیلان این رشته علاوه بر داشتن مهارت‌هایی که تخصص رشته پایه‌ی خود آنها است، می‌توانند در موارد زیر به‌طور خاص فعالیت کنند

1)ارائه طرح‌های بهسازی، نوسازی و بازسازی در مقیاس‌های کوچک (در حد یک بلوک شهری یا خیابان) تا مقیاس‌های بزرگ (در حد منطقه‌ی شهری)

2)طرح‌های آماده‌سازی زمین

3)پروژه‌های مرتبط به تهیه اسناد هدایت و چهارچوب طرحی شهری متناسب با مقیاس

4)ارائه طرح‌های موردی در هر پروژه که مرتبط با طراحی فضای شهری می‌شود به‌عنوان مثال طرح مبلمان شهری یک خیابان یا میدان

5)پروژه‌ها و طرح‌هایی که در جهت بهسازی و زیباسازی هم‌چنین بالا بردن کیفیت فضایی و عملکردی فضاهای شهری مانند میادین و خیابان‌ها، پارک‌ها و….. می‌شود.

6)ارائه طرح ضابط و معیار برای ساخت برنامه و نماهای بدنه‌های شهری

7)طراحی شهری شهرهای جدید

8)طراحی شهری مجموعه‌های مسکونی

 

برای مشغول به کار شدن در این رشته مانند هر رشته دیگر می‌توان به خورده‌کاری اجرائی و پژوهش و مدیریتی اشاره کرد. در بحث مدیریتی افراد می‌توانند در سازمان‌های شهرداری‌ها، وزارت مسکن و شهرسازی، شرکت عمران شهرهای سازمان‌های زیباسازی استان و شهر سازمان‌ها و مؤسسات وابسته و یا زیرمجموعه‌ی آن‌ها مشغول به کار شده علاوه بر اینکه برخی اوقات برای انجام برخی پروژه‌ها نیز در مقام کارشناس می‌توانند عهده‌دار کارهای اجرائی نیز باشند ولی جایگاه واقعی انجام کارهای اجرائی اغلب در مهندسی مشاور شهرسازی و معماری انجام می‌شود.

در بخش پژوهشی نیز گستره‌ی وسیعی وجود دارد که اگر تدریس را جزء آن نیز حساب کنیم می‌توان به‌عنوان مثال انجام کارهای تحقیقاتی در مؤسسات تحقیقاتی و یا نوشتن و تهیه مقالات و پژوهش‌های علمی را بیان کرد.

1)معماریان، غلامحسین؛ سیری در مبانی نظری معماری؛ نشر سروش دانش

2)قبادیان، وحید- مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب- دفتر پژوهشهای فرهنگی

3)بیکن، ادموند- طراحی شهرها- مترجم: فرزانه طاهری- مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران

4)رضازاده، راضیه؛ مبانی طراحی شهری؛ علم و صنعت

5)گروتر، زیبایی‌شناسی در معماری؛ ترجمه: جهانشاه پاکزاد

6)توسلی، محمود؛ قواعد و معیارهای طراحی فضای شهری؛ مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران

7)توسلی، محمود؛ اصول و روشهای طراحی شهری و فضاهای مسکونی؛ مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران

8)گلکار، کوروش؛ کندکاوی در تعریف طراحی شهری؛ مرکز مطالعات شهرسازی و معماری ایران

9)گلکار، کوروش؛ اسناد هدایت طراحی شهری

10) کریر، راب؛ فضای شهری؛ ترجمه‌ی خسرو هاشمی‌نژاد؛ نشر خاک

11) لنگ، جان؛ آفرینش نظریه‌ی معماری؛ ترجمه‌ی علیرضا عینی‌فر؛ تهران: دانشگاه تهران

12) هال، ادوارد؛ بعد پنهان؛ منوچهر طبیبیان؛ دانشگاه تهران

13) پاکزاد، جهانشاه؛ مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری؛ وزارت مسکن و شهرسازی

14) مدنی‌پور، علی- طراحی فضای شهری- شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری

15) براند فری، هیلدر- طراحی شهری (به‌سوی یک شکل پایدارتر شهر)- مترجم: حسین بحرینی- شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری

16) گیدیین، زیگفرید؛ فضا، زمان، معماری؛ ترجمه: مرحوم منوچهری مزینی، دانشگاه تهران

17) لینچ، کوین- تئوری شکل شهر- مترجم: حسین بحرینی- دانشگاه تهران

18) لینچ کوین؛ سیمای شهر؛ طبیبیان؛ دانشگاه تهران

19) کالن، گوردون؛ گزیده‌ی منظر شهری؛ ترجمه‌ی منوچهر طبیبیان؛ تهران: دانشگاه تهران

20) معماریان، غلامحسین؛ سیری در مبانی نظری معماری؛ نشر سروش دانش

1)قبادیان، وحید- مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب- دفتر پژوهشهای فرهنگی

2)موریس، جیمز؛ تاریخ شکل شهر، تا انقلاب صنعتی؛ ترجمه:راضیه رضازاده؛ تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ دوم، 1374

3)حبیبی، سید محسن؛ از شار تا شهر؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1378

4)استروفسکی، واتسلاف؛ شهرسازی معاصر، از نخستین سرچشمه‌ها تا منشور آتن؛ ترجمه: اعتضادی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی؛ 1378

5)سلطان‌زاده، حسین؛ مقدمه‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران؛ نشر آبی (مرکز نظر دانشگاهی)

6)زارعی، ابراهیم؛ آشنایی با معماری جهان؛ همدان: نشر فن‌آوران

7)بنه‌ولو، لئونارد؛ تاریخ معماری مدرن، ترجمه سیروس باور؛ دانشگاه تهران

8)حبیبی، محسن؛ مرمت شهری؛ دانشگاه تهران

9)پیرنیا، محمدکریم؛ سبک‌شناسی معماری ایرانی؛ تدوین غلامحسین معماریان؛ نشر معمار

10) گیدیین، زیگفرید؛ فضا، زمان، معماری؛ ترجمه: مرحوم منوچهر مزینی؛ دانشگاه تهران

11) حبیبی، سید محسن؛ شرح جریانهای فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر؛ دفتر پژوهشهای فرهنگی

12) پیرنیا، محمد کریم، آشنایی با معماری اسلامی ایران؛ تدوین غلامحسین معماریان؛ نشر سروش دانش

13) مپونیایی مانیا گولا؛ معماری و شهرسازی در قرن بیستم؛ ترجمه لادن اعتضادی؛ دانشگاه شهید بهشتی