عمارت مفخم بجنورد

عمارت مفخم بجنورد

یکی از آثار بی‌نظیر عصر ناصرالدین شاه قاجار عمارت مفخم که به ایچری مشهور است می باشد

بنایی در شمال شرق شهر بجنورد وجود دارد که بزرگترین و شاخص‌ترین اثر معماری دوره قاجار در خراسان شمالی به حساب می آید. این عمارت با معماری زیبا و کاشی کاری های رنگارنگش به مفخم مشهور است و در حال حاضر موزه مردم شناسی بجنورد در آن برپاست. این بنای تاریخی با قدمت ۱۳۰ ساله در سال ۱۳۷۶ خورشیدی خریداری شد و پس از مرمت در سال ۱۳۷۹ به بهره ‌برداری رسید و هم اکنون به عنوان «موزه مردم‌شناسی بجنورد» مورد بازدید علاقه مندان قرار دارد

این بنا در دهه ۱۳۰۰هجری قمری، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمدخان شادلو معروف به سردار مفخم ساخته شده و محل سکونت خانواده وی و پذیرایی از میهمانان دولتی و رجال سیاسی بوده است. به عبارتی بانی عمارت مفخم یارمحمدخان سهام‌الدوله بجنوردی معروف به «سردار مفخم» (حاکم بجنورد) و معمار آن میرزا مهدی خانشقاقی معروف به ممتحن‌الملک شقاقی بوده که به دستور شاه در رشته معماری در فرانسه تحصیل کرده بود و مدرسه سپهسالار سابق (شهید مطهری تهران) از ساخته های مشهور وی میباشد

همزمان با عصر قاجار عمارت مفخم همراه با بناهای دیگری از جمله آیینه‌خانه، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر در باغ بزرگی قرار داشته که متاسفانه بر اثر زلزله بزرگ بیرجند اکنون تنها آینه خانه و عمات مفخم برجا مانده اند . در گذشته مجموعه این بناها دارالحکومه مفخم را تشکیل می‌داده‌اند

در توصیف یکی از اتاقهای کلنل ادوارد ییت انگلیسی که حدود یک قرن پیش در این بنا با سردار مفخم دیدار داشته آن می‌نویسد: دیوارها با تعدادی نقشه
تزیین شده بود، اتاق پذیرایی با شمعدانها و آیینه‌های زیبا پوشیده شده و کف آن نیز با قالیهای قالب دوزی شده ابریشمی رشتی فرش شده بود. در پشت این اتاق نارنجستانی بود که سقف آن با ورق آهنی پوشیده شده بود و بر روی دیوارها نیز پوست پلنگ، ببر، خرس و پوست دو گربه وحشی و چند حیوان دیگر که در جنگلهای شمال این ناحیه یافت می‌شود آویزان کرده بودند. این بنا اتاقهای متعددی دارد که با ۲۱در چوبی به ایوانها گشوده می شوند و در طبقات آن جابه‌جا گچبریهای زیبا به چشم می‌خورد

ساختمان این عمارت با شکوه در دو طبقه و به ابعاد تقریبی ۵۰ در ۲۳ متر و به ارتفاع حدود ۹ متر ساخته شده است . ۳۲ اتاق مجلل و ۲ تالار بسیار زیبا که زمانی با آیینه‌کاری، کاشیکاری و گچ بری های تماشایی تزیین شده بود. این عمارت را از بی نظیر ترین آثار عصر ناصر الدین شاه نموده بود

سفال پوشش سقف این عمارت در گذشته بود اما بواسطه وقوع آتش سوزی که در سال ۱۳۱۶ در طبقه بالای عمارت به وقع ، سقف آن که با تیر ارس و پوشش سفالی ساخته شده بود نابود شده و ناچارا در تعمیرات بعدی سقف شیروانی کنونی با پوشش ورق گالوانیزه ایجاد شد ، عمارت مفخم هم‌ اکنون محل استقرار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان شمالی می باشد

این عمارت باشکوه در هر طبقه دو ایوان به صورت شمالی و جنوبی دارد که پنجره های عمارت به سمت آنها باز میشود، ایوان های طبقه اول با ۹ ستون هشت ضلعی و قطور و دو ستون آجری بدون تزئین که نگهدارنده سقف و طبقه فوقانی هستند ، محصورند . طول ایوان های طبقه همکف ۳۸ متر و عرض آن ۱۴٫۳ متر می باشد. اما در عوض، ایوان های طبقه ی بالا با ستون های استوانه ای شکل و زیبا که با کاشی های خیره کننده تزیین شده اند محصور گشته اند

پس از سقوط سلسله قاجار بخش اعظم املاک خانواده شادلو از جمله ساختمان عمارت که به سردار معززنوه ی سردار مفخم ارث رسیده بود و در آن زمان محل سکونت وی بود به تصرف رضاشاه درآمد و سرهنگ رخشا فرماندار و رییس کل املاک پهلوی بجنورد در آن اقامت گزید

اما در دهه ۱۳۲۰ بنای عمارت از سوی ورثه سردار مفخم به عنوان بیمارستان به اداره بهداری واگذار شد. تا بالاخره در شهریور ماه ۱۳۷۰این عمارت در اختیار اداره وقت میراث فرهنگی بجنورد قرار گرفت که پس از انجام تعمیرات و تغییرات به موزه مردم شناسی شهرستان بجنورد تبدیل گردید

این بنا در فهرست آثار ملی کشور به شماره ۹۵۲ ثبت گردیده است