پارک علمی – فناوری و بیان مفهوم پایداری در مصرف انرژی

هومن ثبوتی عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد زنجان

تهمینه افشار دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه بین المللی واحد جلفا

چکیده

در عصر حاضريکی از ايدههای موفق در زمینه توسعه اقتصادی محلی و ملی ايده تأسیس پارکهای علمی و فناوری و مراکز رشد است که هدف عمده آنها توسعه فناوری و ايجاد شرايط مناسب برای رشد و ظهور انواع نوآوریهای مبتنی برفناوری است. جايگاه پارکها و مراکز رشد در اقتصاد دانايی محور و در زنجیره تجاری سازی دانش، جايگاه ارزندهای است. در اين زنجیره ايدههای نوآورانه، رشد داده میشوند و با ابداع فناوریهای جديد و محصوالت دانشی، کارها و خدمات جديد به صنعت و بازار عرضه میشود.

اين فرايند عالوه بر ايجاد ارزش افزوده حاصل از فروش برای شرکت و کشور، موجب افزايش رفاه جامعه نیز میگردد. پارکها و مراکز رشد همچنین از بهترين محیطهای فعالیت فارغالتحصیالن دانشگاهی قلمداد میگردند که مهمترين سرمايه شرکتهای دانش محور محسوب میشوند. پارکها و مراکز رشد علم و فناوری پل ارتباطی بین دانشگاهها و شرکتها و يا حلقههای واسط بین دانشگاه و صنعت به شمار میآيند و در نهايت نقش اساسی در زنجیره توسعه اقتصادی کشورها ايفاد مینمايند .

با توجه به کمبود انرژی های فسیلی و افزايش جمعیت و میزان مصرف باالی مصرف کنندگان انرژی هر نوع عملکرد و هر نوع طراحی بنا که منجر به صرفه جويی در اين انرژی های طبیعی باشد، نسل آتی نیز از اين نعمت برخوردار خواهد بود. مفهوم پايداری در معماری ، همان معماری پايدار يا معماری همساز با اکوسیستم يا سازگار با محیط زيست است. طراحی ساختمان ها بر اساس اين رويکرد نه تنها صرفه جوئی در مصرف انرژی است بلکه کمک بزرگی درجلوگیری از آلودگی هوا و کمک به نسل آينده است.


واژگان كلیدی: پارک علمی و فن آوری، صنعت، اقتصاد، مصرف انرژی، انرژی پايدار،اکوسیستم.

مقدمه

پارک های علم و فناوری از رهگذر کمک به رشد شرکت های کوچک و متوسط فعال در زمینه های اقتصادی پژوهش مدار موجب افزايش میزان تولید دانش در منطقه و جذب سرمايه خارجی شده و بدون ترديد عامل تعیین کننده ای در توسعه اقتصاد دانش محور به شمار می روند. همچنین برقراری ارتباط بین دانشگاه ها و بازار و موسسات و مراکز تحقیقاتی کمک شايانی در رابطه با پیوند علم و اقتصاد در جامعه و ايجاد فرهنگ رقابت و نوآوری در يک منطقه و انتقال فناوری بین بخش های مختلف ايفا میکند. هدف از این نوشتار بررسی موارد ذیل بوده و سعی بر این است تا با بررسی موارد فوق به روش مناسبی از طراحی در پارک علمی فناوری رسید که پاسخگوی نیازهای طراحی با رویکرد پایداری باشد:

-بررسی چگونگی ایجاد پیوند بین فناوری و اقتصاد

-بررسی نحوه ایجاد رویکردهای پایداری در پارک علمی فناوری

-ایجاد فرهنگ استفاده از انرژی نو و بسترسازی فرهنگ استفاده از سوخت های تجدیدپذیر

-بررسی چگونگی طراحی پارک علمی فناوری مطابق با معماری بومی



تاسیس مراکز رشد و پارک های علم و فناوری در جهان بخصوص در کشورهای در حال توسعه برای دستیابی به دو هدف اصلی صورت می پذیرد:

هدف اول تسهیل انتقال توانمندی های علمی دانشگاه ها به شرکت های دانش بنیان عضو پارک ها، توسعه و ارتقای شرکت های کوچک و متوسط دانش بنیان و در نهایت توسعه فناوری ها، محصوالت و خدمات جدید است.

هدف دوم سازماندهی توسعه اقتصاد منطقه ای است؛ چرا که پارک های فناوری با جذب شرکت های دانش بنیان قابلیت نوسازی ساختار صنعتی منطقه را دارند. (1)



روش تحقیق

روش تحقیق نوشتار حاضر توصیفی – تحلیلی می باشد که در آن سعی شده با مراجعه به کتابخانه و اسناد و مدارک معتبر و با مطالعه درباره نمونه های اجرا شده به بررسی تمام وجوه موضوع پرداخته شود.

یافته ها

پارک علمی فناوری

طبق تعريف انجمن بین المللی پارک های علمی(IASP):« يک پارک علمی سازمانی است که به وسیله متخصصان حرفه ای مديريت می شود و هدف اصلی آن افزايش ثروت در جامعه، از طريق ارتقاء فرهنگ نوآوری و رقابت در میان شرکت های حاضر در پارک و موسسات متکی بر علم و دانش است. برای دست يابی به اين هدف، يک پارک علمی جريان دانش و فناوری را در میان دانشگاه ها، موسسات تحقیق و توسعه، شرکت های خصوصی و بازار به حرکت انداخته و مديريت می کند و رشد شرکت های متکی بر نوآوری را از طريق مراکز رشد و فرآيندهای زايشی تسهیل می کند. پارک های علمی همچنین خدمات ديگری با ارزش افزوده باال همراه با فضاهای کاری و تسهیالت با کیفیت باال فراهم می نمايند« (2).

خدمات عمده پارک های فناوری

1.آموزش دانشگاه ها(يا داشتن پايگاه هايی در آنها) و مراکز تحقیقاتی و محققان ورزيده زمینه را برای برگزاری دوره های آموزش کالسیک در حد ممتاز(فوق لیسانس و دکترا) و نیز دوره های آموزشی تخصصی در رشته های مختلف با کمترين هزينه ممکن فراهم می کند

2 .اطالعات

وجود مرکز يا مراکز اطالع رسانی مدرن، اين امکان را به وجود می آورد که اطالعات در زمینه های مختلف از طريق نشريات و کتب موجود در کتابخانه ها و يا بانک های اطالعاتی به هنگام در اختیار پژوهشگران قرار گیرد. در غالب پارک ها و شهرک های علمی و فناوری الکترونیکی برای انتقال اطالعات از طريق شبکه های جهانی کامالً فعال است. به عالوه مديريت اين شهرک ها به طور پیوسته برگزاری سمینار ها و کنفرانس های موردنیاز را در دستور کار خود دارد.

3 .ثبت و اختراعات

در پارک ها و شهرک های علمی و فناوری اين امکان به سادگی فراهم است که حاصل ابداعات و نوآوری های پژوهشگران به نام خود آنان ثبت و حقوق آنان محفوظ بماند(2).

بطور خالصه می توان گفت پارک های علم و فناوری در يک اقتصاد دانش محور سه کارکرد عمده دارند:

1.کمک به افزايش دانايی شرکت ها و بنگاه های اقتصادی از طريق فراهم آوردن شرايط الزم برای انتقال دانش از مراکز تحقیقاتی و دانشگاه ها به بنگاه های اقتصادی

2.کمک به ايجاد شرکت ها و موسسات اقتصادی جديد.

3.ايجاد فضای جذاب برای سرمايه گذاران خارجی با فراهم آوردن مجموعه ای از شرکت ها و بنگاه های اقتصادی دانش محور و متکی بر نوآوری و بهره برداری از دانش ها و ظرفیت های اقتصادی منطقه (3).

پیشینه پارک علمی فناوری

پس از گذشت حدود 55 سال از شکل گیری اولین پارک فناوری در استانفورد آمريکا مطالعات متعددی در مورد اين پديده بخصوص در سال های اخیر انجام شده است. نخستین پارکی که از سوی همگان به عنوان پارک علمی شناخته شد، پارک فناوری دانشگاه استانفورد در سال 1951 بود. اين پارک، زائیده انديشه های فردريک ترومن است که بعدا به پدر دره سیلیکون مشهور گرديد.

وی برای افزايش درآمد دانشگاه و بهبود وجهه بین المللی آن ، اقدام به تاسیس پارک استانفورد کرد. پارک استانفورد، اولین منطقه صنعتی است که برای جذب شرکت ها و امکانات تحقیق و توسعه در جوار يک دانشگاه طرح ريزی شده است و همچنین اولین پارک مبتنی بر فناوری برتر در کنار يک دانشگاه است. ايده تاسیس پارک های فناوری بعدها در آمريکا و در اروپا بطور گسترده ای مورد اقتباس قرار گرفت. در سال 1955 هفت شرکت وارد اين پارک شدند. در سال 1960 تعداد آنها به 32 و امروز بیش از 140 شرکت در 655 هکتار از اراضی اين پارک به فعالیت اشتغال دارند(4)

پس از بررسی کلیاتی درباره پارک ها و نیز عملکرد آنها و دانستن پیشینه مختصری در مورد آن بايد افزود که شرکت های فناوری برتر نیازمند زير ساخت های ويژه ای هستند که از جمله به موارد زير می توان اشاره نمود:

1-وجود نیروی (برق) پاک و مطمئن

2-وجود منابع پاک و مطمئن نیرو (بدون نوسان) که از مهمترين نیاز های موسسات می باشد.

3-وجود سیستم هايی که بتواند در مصرف انرژی صرفه جويی و بسوی انرژی های بهینه و کم هزينه سوق دهد.

بنابراين ابتدا به بررسی مفهوم پايداری در معماری و تعاريف مهم می پردازيم.


پايداری طبق تعريف«براندتلند»، به معنای تامین نیازهای نسل امروز است، بدون اينکه توانايی نسل های آينده برای تامین نیازهايشان، قربانی امروز شود. در اين تعريف دو مفهوم کلیدی»آينده نگری«و»حفظ منابع« قابل درک است. اين که، نسل آينده بر گردن نسل امروز حق دارد و وظیفه ای را برای نسل امروز در رابطه با اعطای کره زمین در سالمت کامل به نسل آينده ايجاب می کند. برای حفظ منابع نیز محافظت نسل امروز از تمام منابع تجديد پذير و تجديد ناپذير ضروری است (5).پايداری در معماری با مفاهیم مختلفی همچون معماری پايدار يا معماری اکولوژيکی يا معماری سبز و يا معماری زيست محیطی نامگذاری شده که همگی اين ها دارای مفهوم يکسان و بر معماری سازگار با محیط زيست دلالت دارد.


شش اصل معماری پایدار

اصل اول - حفظ انرژی : بنا بايد طوری ساخته شود که نیاز ساختمان به سوختهای فسیلی را به حداقل برساند.

اصل دوم _ هماهنگی با اقلیم : بنا ها بايد طوری طراحی شوند که با اقلیم و منابع انرژی موجود در محل احداث هماهنگی داشته وکارکند.

نورمن فاستر بخشی از گرمايش گنبد رايشتاک در آلمان را با استفاده از انرژی گرمايی زمین تامین کرده است.

اصل سوم _ کاهش استفاده از منابع جديد مصالح : ساختمانها بايستی به گونه ای طراحی شوند که میزان استفاده از منابع جديد را تا حد ممکن کاهش داده و در پايان عمر مفید خود برای ساختن بناهای جديد، به عنوان منبع جديد به کار روند.

صل چهارم _ برآوردن نیازهای ساکنان : درمعماری پايداربرآورده شدن نیازهای روحی و جسمی ساکنان از اهمیت خاصی برخورداراست.

اصل پنجم – هماهنگی با سايت: بنابايد با ماليمت درزمین سايت خود قرار گیرد و با محیط اطراف سنخیت داشته باشد

اصل ششم – کل گرايی : تمام اصول معماری پايدار بايد در يک پروسه کامل-که منجربه ساخته شدن محیط زيست سالم می شود، تجسم يابد(6).


دربسیاری از راهکارهايی که معماری پايدار ارائه می دهد، نگرش اقلیمی مطرح است.»با نگرش اقلیمی، انسان در حد موجود خاکی نیازمند آسايش آب و هوايی تقلیل می يابد. توجه به شرايط اقلیمی يکی از پايه های مهم معماری ايرانی می باشد، اما همه چیز به آن ختم نمی شود. در اينجا مجموعه ای از عوامل گوناگون، که يکی از پايه های مهم معماری ايرانی می باشد، اما همه چیز به آن ختم نمی شود. در اينجا مجموعه ای از عوامل گوناگون، که يکی از آنها اقلیم است، دست در دست هم داده و شکل نهايی بنا را می ساخته است. به طوريکه انسان، حضور در يک فضای آسايش دهنده را حس می کند و همزمان در درون آن فضا، پیام های بسیاری را دريافت می کند.« (7)


پیشینه موضوع پایداری

چندين دهه است که متخصصان، مسئله زيان های جبران ناپذير به طبیعت و در پی آن به بار آمدن عواقب جدی برای طبیعت و انسان را گوشزد نموده اند. اين امر، با چهار مسئله اصلی رشد سريع جمعیت، اتالف منابع طبیعی، کاهش کیفیت هوا، آب و خاک و افزايش حجم پسماندها در ارتباط است. بطوری که جمعیت جهان از حدود 5/1 میلیارد در سال 1900 به 6 میلیارد در سال 2000 افزايش يافته است. بنابر اين با رشد جمعیت جهان و تاثیراتی که بشر بر طبیعت می گذارد نیز افزايش می يابد.

استفاده از منابع طبیعی نیز به حدی افزايش يافته که تهديدی جدی را برای نسل آينده موجب شده است. کاهش کیفیت هوا و آب و خاک، بخصوص در نواحی شهری کشورهای صنعتی، سالمت انسان ها و ديگر موجودات را به خطر انداخته است. به عالوه پسماند ها و زباله هايی که توسط اين کشورها بر روی هم انباشته می شود، خاک را آلوده و نتايج مخاطره آمیزی برای کشاورزی و کیفیت منابع غذايی در پی داشته است.

بدين ترتیب از دهه 1960 ،توجه به مسائل اکولوژيکی آغاز شد و در پی آن، مطرح نمودن»روز زمین« در ژوئن سال 1970 واقعه بسیار مهمی بود؛ چراکه نخستین توافقی بود که در پی توجه به مسائل اکولوژيکی به وقوع پیوسته بود(5).



انرژی خورشیدی

يکی از موارد مهم و قابل دسترس و رايگان که می توان برای صرفه جويی در مصرف انرژی از آن استفاده کرد، انرژی خورشیدی می باشد. انرژی خورشید يکی از منابع تامین انرژی رايگان، پاک و عاری از اثرات مخرب زيست محیطی است که از دير باز به روشهای گوناگون مورد استفاده بشر قرار گرفته است. بحران انرژی در سالهای اخیر، کشورهای جهان را بر آن داشته که با مسائل مربوط به انرژی، برخوردی متفاوت نمايند که در اين میان جایگزينی انرژیهای فسیلی با انرژیهای تجديدپذير و از جمله انرژی خورشیدی به منظور کاهش و صرفهجويی در مصرف انرژی، کنترل عرضه و تقاضای انرژی و کاهش انتشار گازهای آالينده با استقبال فراوانی روبرو شده است (8).با معماری ارگان همراه باشید.


شناخت انرژی خورشیدی و استفاده از آن برای منظورهای مختلف به زمان ماقبل تاريخ باز میگردد. شايد به دوران سفالگری، در آن هنگام روحانیون معابد به کمک جامهای بزرگ طالئی صیقل داده شده و اشعه خورشید، آتشدانهای محرابها را روشن میکردند. يکی از فراعنه مصر معبدی ساخته بود که با طلوع خورشید درب آن باز و با غروب خورشید درب بسته میشد.

ولی مهمترين روايتی که درباره استفاده از خورشید بیان شده داستان ارشمیدس دانشمند و مخترع بزرگ يونان قديم میباشد که ناوگان روم را با استفاده از انرژی حرارتی خورشید به آتش کشید گفته میشود که ارشمیدس با نصب تعداد زيادی آئینههای کوچک مربعی شکل در کنار يکديگر که روی يک پايه متحرک قرار داشتهاست اشعه خورشید را از راه دور روی کشتی های رومیان متمرکز ساخته و به اين ترتیب آنها را به آتش کشیدهاست. در ايران نیز معماری سنتی ايرانیان باستان نشان دهنده توجه خاص آنان در استفاده صحیح و مؤثر از انرژی خورشید در زمانهای قديم بودهاست (9).

كاربرد استفاده از انرژی خورشیدی

در عصر حاضر از انرژی خورشیدی توسط سیستمهای مختلف استفاده میشود که عبارتاند از: -تامین روشنايی از انرژی خورشیدی -سرمايش و گرمايش هوا -گرمايش آب -آب شیرين کن -استفاده از انرژی حرارتی خورشید برای مصارف خانگی، صنعتی و نیروگاهی. -تبديل مستقیم پرتوهای خورشید به الکتريسیته بوسیله تجهیزاتی به نام فتوولتائیک (10).


از مزایای انرژی خورشیدی عبارتند از:

-پاک و بدون آلودگی )حذف انتشار گازهای گلخانه ای از جمله دی اکسید کربن)

-بی پايان

-رايگان و دردسترس

-کاهش مصرف سوختهای فسیلی

-امن و بی خطر(9).


بحث و نتیجه گیری

در اين مقاله و نوشتار می توان چنین نتیجه گرفت که پارک علمی فناوری در ارتباط مستقیمی با اقتصاد می باشد و اين مراکز رشد می توانند به عنوان منبع اقتصادی و درآمد برای شهر و در سطح کالن برای کشور باشند. طراحی پارک های علمی فناوری که مبتنی بر راهکارها و الگوهای معماری پايدار و بر اساس انرژی های تجديدپذير صورت می پذيرد، بستر سازی مناسبی برای ايجاد پارک های علمی فناوری در ايران می باشد.
همچنین توجه به اين مهم و اين اصول می تواند نتايجی همچون صرفه جويی در مصرف سوخت های فسیلی، کاهش آلودگی هوا و محیط زيست وحفظ آن برای نسل های آينده و...کمک شايانی باشد. امروز بايد برای فردايی مطمئن بینديشیم و انرژی های فسیلی را درست مصرف نموده و تحويل آيندگان دهیم



- منابع انتهای مقاله:

حافظ نیا، محمدرضا، 1388 ،مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ شانزدهم، تهران، انتشارات سمت

1-سلطانی گرد فرامرزی، حامد، 1395 ،فصلنامه پارک فناوری پرديس، سال سیزدهم، شماره 42 و 43 ،بهار و تابستان.

2-شقاقی و يوسف پور، 1391 ،پارک های علمی – فناوری در ايران و جهان، نشر دانشگاه آزاد اسالمی واحد شبستر.

3-سالمی،به گزين، شفیعی،1390 ،شناسايی و ارزيابی عوامل حیاتی موفقیت پارک های علم و فناوری در ايران از ديدگاه خبرگان، فصلنامه تخصصی پارک ها و مراکز رشد، سال هشتم، شماره29 ،زمستان .

4-طالبی،ثنائی پور، حیدری، 1390،تبیین نقش پارک های علم و فناوری در رشد شرکت های فناورانه محور، توسعه کاآفرينی، سال سوم، شماره يازدهم، بهار .

5-گیالنی، سارا،1388 ،روشنگری های علم پايداری و معماری، فصلنامه منظر، شماره4،بهمن.

6-بانی مسعود، امیر، پست مدرنیته و معماری،نشر خاک، تهران.

7-معماريان، غالمحسین، 1384 ،سیری در مبانی نظری معماری، نشر سروش دانش، تهران.

8-دهاقین، میرشمس، بعنونی، استفاده از انرژی خورشیدی و ساير انرژی های تجديد پذير در ساختمان، شرکت مهندسی آسیا وات،گروه تحقیق و پژوهش.

9-حاجی سقطی، اصغر،1380 ،اصول و کاربرد انرژی خورشیدی، مرکز انتشارات دانشگاه علم و صنعت ايران. 10 -ماهنامه بولتن بین الملل، 1383.