بررسی نقش رنگ برکالبد مهدکودک وتاثیرآن ازبعد روانشناسی محیط

*عارف جهان نژاد

*دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد ماهشهرarefjahannejad@gmail.com

چکیده:

امروزه مهدکودک به عنوان اولین فضای اجتماعی که کودک در ان وارد می شود نقش مهمی در دوران کودکی دارد ونه تنها فضایی جهت نگهداری کودکان می باشد، بلکه فضایی برای جامعه پزیری ، رشد،تعلیم و تربیت کودکان هستند.رنگ اولین هویتی است که کودک تشخیص می دهد.کودکان علاقه زیادی به رنگ ها دارند و رنگ ها نیز به راحتی در ذهنشان نفوذ کرده. نقش رنگ ها درشخصیت انسانها به خصوص کودکان باعث ایجاد تجربه های هیجانی ازقبیل شادی، خنده،غم،اندوه وآرامش شده که تاثیر ویژه روانی برروی بیینده دارند.هدف از این پژوهش پرداختن به نقش رنگ در مهدکودک و تاثیرآن بر کودکان ازبعد روانشناسی محیط و ارائه راه حل های بصری در نقش رنگ در جهت رشد بهتر ذهنی ، جسمی و روحی کودکان با استفاده از روش کتابخانه ای/ توصیفی میباشد.

کلید واژه:

مهدکودک ، رنگ، روانشناسی محیط، کودکان

1-مقدمه:

روانشناسان و متخصصین علوم تربیتی بر این باورند که شخصیت اصلی انسان، در چهار سال اول زندگی او شکل می گیرد و در این سنین، کودک باید تحت تعلیم و تربیت همه جانبه قرار گیردتا به رشد کامل دست یابد. از اینرو بسیاری از والدین کودکان خود را به مهدکودک می فرستند به امید آنکه کودکان در مهدکودک مهارت های جدیدی را فرا گیرند.مهدکودک به عنوان اولین فضای اجتماعی که کودک در آن وارد می شود نقش مهمی بر عهده دارد. از آنجایی که رنگها تاثیرات بسزایی در کودکان به وجود می آورند که باعث تجربه های هیجانی می گردد، بنابراین شناخت رنگها به عنوان اولین مقوله جهت طراحی مهدکودک در کالبد آن می تواند به کودکان آسلیش و سلامت را هدیه دهند. فضاهای با رنگ شاد و روشن موضوعات رویایی خیال انگیز القا می کنند. رنگ می تواند به عنوان ابزاری برای برقراری ارتباط با کودکان مورد استفاده قرار گیرد، چرا که کودکان رنگها رادوست دارند وبه سادگی با زبان خود نسبت به انها واکنش نشان میدهند.بنابراین مهمترین عامل در کالبد و فضای مهدکودک برای کودکان رنگ است، زیرا کودکان درمرحله اول به کمک رنگ است که باتصویر ارتباط برقرار می کنند.بنابراین با تعدیل رنگها واستفاده از حالت ملایم آنها، می توان حس آرامش را در محیط مهدکودک ایجاد کرد.

1-1پیشینه پژوهش:

با توجه به محور موضوع مقاله در مورد تاثیر رنگ ومعماری از لحاظ روانشناسی محیطی بر فضای آموزشی (مهد کودک) پژوهش محدودی انجام گرفت که از جمله کتاب روانشناسی رنگها به قلم لوشر مارکس نام برد و همچنین کتاب طراحی معماری و فضای آموزشی رضا شاطریان اشاره داشت.

1-2روش تحقیق پژوهش :

روش تحقیق در نگارش این مقاله ارزیابی به صورت توصیفی و برداشت اطلاعات به روش کتابخانه­ای صورت گرفته­است. کلیت پژوهش به این صورت است که ابتدا تعاریفی از رنگ و سپس موثر بودن رنگ در فضای آموزشی از بعد روانشناسی محیطی را با دیدگاه صاحب­نظران بیان کردیم.

1-3سوالات پژوهش :

در این پژوهش بر آن هستیم که با پرسش سوالاتی و پاسخگویی به آنها راه کار مناسبی برای تاثیر رنگ بر مهدکودک و استفاده آن در این فضا های مشخض شده برسیم.

الف) ایا رنگها از لحاظ شرایط محیطی میتوانند بر روح و روان کودک تاثیر گذار باشند؟

ب) آیا هر رنگ در معنای واقعی خود تاثیرات بخصوص و مجزایی از لحاظ روانشناسی محیطی در مهدکودک(کودکان) خواهد داشت؟

1-4فرضیات پژوهش :

به نظر می رسدرنگها در شخصیت انسانها به خصوص کودکان تاثیر بسزایی داشته اند که باعث ایجاد تجربه های هیجانی از قبیل شادی، خنده، غم، اندوه، آرامش، تحریک پذیری سکون و هیجان می شودهمچنین رنگهای متفاوت هرکدام دارای یک اثر ویژه روانی بر روی بیننده دارند. این اثر بیش از هرچیز تابع عامل مکانی که رنگ به کار رفته است و فرهنگ و عوامل اجتماعی و روانی می باشد. لذا طراحی مهدکودک از این امر مستثنی نبوده و باید طراحان به این مقوله توجه لازم مبذول داشته تا فضاهای آموزشی توا م با ایجاد حس زیباشناسی در بین کودکان و همواره به دور از تنشهای روحی و روانی ایجادکنند

1-5بیان مسئله :

کودک علاقه به فضایی دارد که علاوه بر شرایط سنی و روحیات، در آن به بازی بپردازد . عدم توجه نتایج نامطلوبی مانندخستگی پرخاسگری،.......را به دنبال خواهد داشت اما بازی به تنهایی جواب گوی نیاز های او در حال و آینده نیست بلکه فضای یادگیری راهم در نظر گرفت. از نظر عوامل فیزیکی محیط یادگیری و تاثیر آن در روند آموزش در سال های اخیر مباحثی مطرح شدو خوشبختانه گام های اولیه برداشته شده است. اما نیاز به پی گیری و و جدیت بیشتری احساس می شود رنگ یکی از مهمترین عوامل اثر گذار بر فضا و محیط آموزش می باشد ما در این مقاله بر آنیم که با مطالعات کتابخانه ای بر چگونگی استفاده از رنگ ها در این فضا هارا بررسی کنیم. .

2-یافته ها

2-1هدف از افرینش رنگ:

پروردگار، عالم هستی را از نظر تصویری بر پایه فرم و رنگ بنیان نهاد ودر هر ذره ای معنی و انرژی خاصی را نهفت که ادمی آنها را بشکافد و فلسفه وجودیشان را دریافته واز این نشان به خالق خود دست یابد. در طبیعت بیش از سی و دو میلیون رنگ شناخته شده است، که همگی نشان دارند که هدفمند آفریده شده و رمزی ناشناخته یا شناخنه شده در آنها نهفته است.

2-2دو ویژگی اصلی رنگ:

جدول شماره(1)

ماخذ:(شاطریان،رضا،1386)

2-3تاثیرات رنگها از لحاظ روحی و روانی :

مشاهده رنگها، فعل و انفعالات بصری در انسان ایجاد می کند، به طوری که عکس العمل های الکترومغناطیسی از راه چشم به مغز می رسند و در روان و ذهن انسان تاثیر می گذارد و فرد در مقابل آنها واکنش نشان می دهد. بنابراین علت عمده این تاثیرات عصبی و ذهنی، مشاهده کردن است. هنرمند سعی می کند در زمینه شناخت رنگ از دید زیبا شناسی این فعل و انفعالات را مطالعه کند و در آثار هنری خود بکار ببرد.بعضی رنگها در طبیعت ، در مکان خاص و در کنار سایر رنگها زیبا هستند. اما استفاده از همان رنگ در کمان دیگر اصلا مناسب نیست. مثلا شما در کنار دریا به آبی آسمان نگاه می کنید و لذت میبرید اما اگر همین رنگ برای اتاق شما انتخاب شود اصلا زیبا نخواهد بود.

2-4درخشان بودن رنگها:

بعضی از رنگها نسبت به رنگهای دیگردارای درخشش و انعکاس بیشتری هستند. علاوه بر این رنگها در قیاس با یکدیگر نیز دارای حالتهای مختلف انعکاس و درخشندگی هستند. مثلا رنگ زرد در یک زمینه روشن تیره تر به نظر می رسد ولی در یک زمینه مشکی روشنتر به نظر میرسد. به طور کلی هرچه درجه اشباع یک رنگ بیشتر باشد رنگ حاصل درخشانتر است. در طبیعت یک قانون کلی وجود دارد و آن این است که هرقدر نگاه ما از سطح زمین به طرف بالا برود رنگها به تدریج روشن و روشنتر میشوند.( شاطریان،رضا،1386)

2-5روانشناسی رنگ ها:

1-رنگهای اصلی: شامل رنگ آبی ، قرمز و سبز میباشد.

2-رنگهای فرعی:ترکیب سه رنگ اصلی میباشد.

3-رنگهای میانه:ازترکیب رنگ اصلی با رنگ فرعی به دست می آیند.

جدول شماره(2)

ماخذ:(لوشر،ماکس،1389)

2-6روانشناسی محیط:

رشته تخصصی روانشناسی محیط برتاثیرمتقابل رفتاروعوامل وشرایط فیزیکی معماری وفضایی محیط،بیش از جنبه های دیگرتاکید دارد. درروانشناسی محیط همواره نیاز به همکاری مستمرو تبادل نظربا متخصصین دیگر در ابعاد اجتماعی،فرهنگی، فیزیکیو معماری محسوب گردیده است.محققان کتب گشتالت بیش از دیگر مکاتب به شرایط محیطی توجه دارند. کوفکا یکی از بنیانگزاران این مکتب محیط را به دونوع جغرافیایی و رفتاری تقسیم می کند.ازنظروی محیط جغرافیایی به معنی محیطی که به طور عینی وجودداردو محیط رفتاری بدان گونه که به وسیله فرد تجربه میشودبه کارمی رود.همچنین لوین که از دیگرمحققان مکتب گشتالت میباشد عقیده دارد رفتارتابع تاثیرمتقابل عواملی است که ازیک سو از فردوازسوی دیگر از محیط سرچشمه می گیرد.(مرتضوی،شهرناز، 1367)

2-7تاثیرگذاری محیط بر کودکان:

درحال حاظر با پررنگ تر شدن نقش مادران در خارج از محیط خانه سایرمحیط های تربیتی در انتقال رفتارهای صحیح هنجارها و الگودهی مناسب به فرزندان، بسیار تاثیرگذار شده اند.به طور کلی در حال حاضر ، کارکردونقش مراکز تربیتی کودکان(مهدکودک) نسبت به گذشته، پررنگتر شده تاجایی که به گفته روانشناسان، اینگونه محیط های اجتماعی ، نه فقط صرفا مکانی برای نگهداری کودکان نیستند بلکه تاثیرگذارترین محیط برای جامعه پذیری و تعلیم و تربیت بچه ها هستند.ازآنجایی که انسان ذاتا موجودی اجتماعی است ازهمان لحظه تولد تاپایان زندگی نیازمند دیگران است.اما در حال حاضر گذر از زندگی سنتی و حرکت به سوی زندگی شهری ، باعث محصورشدن کودکان در خانه و دورشدن آنها از گروه همسالان و همبازی های خود شده،همین تغییرپذیری موجب شده تا نهادهایی نظیرمهدکودک در آموزش هنجارها و ارزشها به فرزندان دخالت کرده و حتی در مواردی بیش ازنظام خانواده در ارائه الگوهای رفتاری و اخلاقی به کودکان نقش آفرینی کنند.

2-8رنگ ها در محیط:

رنگ هت به عنوان دیداری،احساسات ما را بیان می کنندو ایده ها و تفکرات مارابدون نیازبه گفتن و نوشتن ازطریق زبان پررمز ورازخودانتشارمی دهند.به همین کاربردوسیعی دارند.رنگ ها ازطریق اعصاب چشم برسیستم اعصاب مرکزی انسان و همچنین اندام مختلف اوتاثیرمی گذارندو باعث ضعیف یا شدیدشدن ضربان قلب می شودو بدین ترتیب عکس العمل های متفاوتی به دنبال خواهدداشت. انتخاب رنگ مناسب در هرجا ومکانی ، کمک زیادی به پرورش روحیه و استعداد افراد می کند.بنابراین برای لطافت بخشیدن به محیط ماشینی و خشک امروزیباید از رنگ آمیزی مناسب در محیط اطراف و پیرامون خود استفاده کنیم، تابیشتر به رشدشخصیت ونیاز طبیعی روح انسان بپردازیم.

2-9رنگ و تاثیرات آن برکودکان:

رنگ ها تاثیرات گوناگونی برروی احساسات و ذهن ما می گذارد. هر رنگ حس خاصی را در ما ایجاد می کند. ذهن کودک دربرابر رنگ ها انعطاف پذیرتر است.کودکان علاقه زیادی به رنگ ها دارندورنگ ها نیز به راحتی در ذهنشان نفوذ کرده. مغز کودک نسبت به بزرگسالان واکنش سریعتری به رنگ ها نشان می دهد.اگر شما در ارتباط با کودکان هستید، رنگ باید یکی از دوستان وهمراهان شماباشدونیاز داریداززبان رنگ ها به درستی استفاده کنید.کودکان ازتنوع رنگی کمتری استفاده می کنند، این تنوع به مرورکه بزرگ می شوند وسعت پیدامی کند.رنگ اولین هویتی است که کودکان تشخیص می دهند.کودکان بیشتربه سمت رنگهای روشن جذب می شوند.تحقیقات نشان می دهد سن ،سلیقه کودکان را تغییرمیدهد. بسیاری ازکودکان زیر10سال رنگ های قرمز و زرد رابه عنوان رنگ های موردعلاقه شان معرفی می کنند،اما با رشدکردن ورسیدن به سن بالای 10سال آنها کمم رنگ آبی را ترجیح می دهند. مشاهده می کنیم که این موضوع با فرایند رشد و اشکارشدن توانایی دریافت و درک وجوه مختلف توسط احساسات کودک در ارتباط می باشد.( لوشر،ماکس،1389)

2-10آشنایی كودک با مهد كودک:

كودك از ۳ سالگی آماده ورود به مهد كودک می شود. اما در این بین نگرانی والدین و وابستگی كودک ، مشكلاتی پدید می آورد . به عبارتی از یك طرف والدین هنوز مطمئن نیستند كودكشان آمادگی لازم را برای رفتن به مهد كودک دارد و از طرفی دیگر كودك هنوز خود را وابسته حس می كند و ممكن است نخواهد از خانواده جدا شود . البته این امر برای همه بچه ها یكسان نیست و بعضی به راحتی محیط مهد كودک را می پذیرند و به آن دلبستگی پیدا می كنند . اما در مورد كودكان وابسته ، كارشناسان توصیه می كنندكه والدین برای حل این مشكل قاطعیت داشته باشند.اول فكر كنند چه چیزی به صلاح فرزندشان است، بعد تصمیم آخر را بگیرند.در این مورد نباید والدین احساساتی شوند ، باید بتوانند گریه های كودك را موقع ورود به مهد كودک تحمل كنند،مانند زمانی كه گریه های كودك را موقع واكسن زدن تماشا می كنند . چرا كه به گفته محققین” واقعاً مهد كودک مانند واكسن عمل می كند و می تواند فرزند ما رادر برابر آسیب های بسیاری واكسینه كنددر مورد بچه های وابسته ، برخی از كارشناسان معتقدند بهتر است ورود آنها را به مهد كودک، جلوتر بیندازیم.در این باره تابستان زمان مناسبی است ، چرا كه كلاس پیش دبستانی تعطیل است و مهد كودک خلوت تر و مربی ها می توانند برای هر كودك زمان بیشتری را صرف كنند تا كم كم به محیط مهد كودک خو بگیرند از طرفی بچه ها می توانند از برنامه های تفریحی نیز بیشتر لذت ببرند.

2-11مهدکودک محیطی مناسب برای روزهای کودکی:

هر كودكی، بر روی كره زمین، زمانی آرزوی دنیایی پاك تر را در دل پرورانده است. دنیایی مبرا از این هزاران آزار های زندگی، و در عوض مزین به باغ جادویی پر از عجایب، مخفیانه وامن. مكانی برای تفرج و تماشای بی پایان انسانها و محیط پیرامون شان که در تأثیر پذیری متقابلند. کودکان از جایی که در آن قرار می گیرند و رنگ ها ،نور،بو ها و همه ی جرئیات محیطی که در آن به سر می برند ،تأثیر می گیرند. كودكان به سبب محدودیت های جسمی و روانی خود در قیاس با بزرگسالان ، تأثیر پذیری بیشتر و عمیق تری داشته و در عوض، تأثیر گذاری كمتری بر محیط دارند و به این ترتیب بیش از بزرگسالان بالاجبار تابع شرایط محیطی اند. كودكان حساس ترین و تأثیر پذیرترین گروه سنی جامعه را تشكیل می دهند و در حساس ترین و مهمترین سال های زندگی شان یعنی زمانی كه پایه های رشد شخصیتی- ذهنی- جسمی و اجتماعی آنها شكل می گیرد تا زمانی كه وارد شهر می شوند نیازمند این هستند تا زندگی اجتماعی را در مقیاس خود تجربه كنند و این امر مستلزم فراهم بودن فضایی كودكانه و صمیمانه است. فضایی به دور از هیاهوی دنیای بزرگتر، دنیای پر از شادی با رنگ های زیبا كه در آن كودك فرصت بیان افكار تازه و پرورش و رشد استعداد هایش را داشته باشد، فضایی كه زمینه ای مناسب برای خلاقیت كودكان فراهم آورد. فضای کودکانه،فضایی است به دور از هیاهوی دنیای بزرگتر، دنیای پر از شادی با رنگ های زیبا كه در آن كودك فرصت بیان افكار تازه و پرورش و رشد استعداد هایش را دارد،فضایی كه زمینه ای مناسب برای خلاقیت كودكان فراهم می آورد. فضاهایی با رنگهای شاد و روشن و گاهی رنگهایی با فرمهای نامشخص (مثل حالتی كه در نقاشی با آبرنگ پدیدمی آید) موضوعات رویائی و خیالانگیز را القا میكند .همچنان که برای كودكانی با سن بالاتر از رنگهایی ملایم با مرزهای مشخص، جزئیات بیشتر در بنا و انحناهای نرم در طراحی فضا میتوان استفاده كرد. لازم است كه دنیای صنعتی و پرسروصدای ما با ایده آل های کودک سالم و عناصر تشكیل دهنده فضای زندگی او آشتی كند. تلاش برای مناسب کردن كردن فضا باید برای همه در اولویت قرار گیرد

2-12کودک و رنگ:

رنگ ها درشخصیت انسان ها به خصوص کودکان تاثیر به سزایی داشته است که باعث ایجاد تجربه های هیجانی ازقبیل شادی،خنده ،غم واندوه و هیجان می شود.کودکان ازسنین نوزادی رنگ های شادراتشخسص و ترجیح می دهند.رنگ های مختلف در روحیه کودکان تاثیرگذاراست ،نتایج تحقیق نشان داده که کودکان نسبت به رنگ های آبی،قرمز،ارغوانی و نارنجی علاقه بیشتری نشان می دهند و تمایل چندانی به رنگهای قهوه ای و خاکستری ندارند.رنگ میتواند به عنوان ابزاری برای برقراری ارتباط باکودکان مورداستفاده قرارگیرند چرا که کودکان رنگ ها رادوست دارندوبه سادگی با زبان خود نسبت به آنها واکنش نشان می دهد. (لسی تایلور،جاناتان دی،1390)

2-13رنگ در محیط مهدکودک:

برای طراحی محیطی امن و آرام به وسیله رنگ ها باید به همه عناصر موجود درمهدکودک توجه کرد. رنگهای متشابه ، یعنی رنگ هایی که درچرخه رنگ درکنار یکدیگر قرارگرفته اند ایجاد آرامش می کنند. دراین میان استفاده از رنگهای سرد در محیط مهدکودک باطول موج پایین پیشنهاد می شود. مهمترین عامل درطراحی برای کودکان رنگ است، زیراکودکان درمرحله اول به کمک رنگ است که باتصویر ارتباط برقرار می کند.فضای عمومی مهدکودک بایدبااستفاده از رنگهای متنوع و شاد طراحی شود و باعث شود کودکان به ماندن درچنین محیط هایی ترغیب شوند، دراین میان استفاده از رنگ هایی باطول موج بالا مثل قرمز، زرد و سبز علاوه براین که موجب ایجاد فضای شاد و جذاب می شود،باعث تحریک قوه بینایی کودک نیز میشود.

نتیجه گیری :

مهمترین و اصلی ترین موضوعی که در ادراک کودک از محیط موثر است استفاده از حس بصری می باشد.در این میان رنگ ها اولین چیزهایی هستند که همراه با فرم و شکل،ادراک می شوند و تا ثیرات روانشناسی زیادی را بر انسان میگذارند.چگونگی به کارگیری و چیدمان رنگ ها در فضای مهدکودک از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.رنگها به عنوان یکی از عناصر وابسته طراحی محیط مهدکودک میتواند در بهبود عملکرد فیزیکی و روانی فضا به سبب ویژگیها شیمیایی و روانشناسانه تأثیر بسزایی برای ایجاد آرامش دربین کودکان داشته باشند. انتخاب رنگ میتواند فضای کسالتآور و یکنواخت محیط داخل مهد کودک را به مکانی دلنشین و روحبخش تبدیل نماید. از آنجایی که هدف فضای آموزشی(مهدکودک) ایجاد شرایط مطلوب برای ترغیب کودکان به علم آموزی است، وقتی در فضای بررسی شده رنگ ها رو به صورت متداول کنار همدیگر استفاده کنیم حس آرامش در فضای مشخص شده به وجود می آید از اینرو باید در بکارگیری رنگها در چنین محیطی دقت نموند چون رابطه مسقیمی با روانشناسی محیطی خواهد داشت.

.منابع:

1-شاطریان،رضا،1386 آشنایی با فرم و فضادرمعماری.تهران:نشر تورنگ.

2-لوشر،ماکس،1389 روانشناسی رنگها.ترجمه آبتین گلکار.تهران:نشرهنرمعماری غرب.

3-مرتضوی،شهرناز،1367روانشناسی محیط.تهران:انتشارات دانشگاه شهیدبهشتی تهران.

4-شاطریان،رضا،1387طراحی و معماری فضاهای آموزشی.تهران:انتشارات سیمای دانش.

5-ضوابط طراحی معماری مهدکودک،1383تهران:مرکزتحقیقات ساختمتن و مسکن.

6-لسی تایلور،جاناتان دی1390روانشناسی رنگ ترجمه مهدی گنجی.تهران:انتشارات خانه کتاب.

7-گلرخ ،شمین،1391مکان و هویت شخصی:نقش محیط کالبدی درشکل گیری حس خود.ترجمه:علیرضا عینی فر.تهران:انتشارات دانشگاه تهران.

8-دافی،برنارت،1383تشویق خلاقیت وتخیل درکودکان ترجمه مهشیدیاسایی.تهران :انتشارات ققنوس.