باغ نارنجستان قوام شیراز

نارنجستان قوام که به باغ قوام مشهور است، بین سالهای ۱۲۵۷ تا ۱۲۶۷ هجری شمسی، مقارن با حکومت ناصرالدین شاه قاجار و بدستور علی محمد خان(قوام الملک دوم) و پسرش محمد رضا خان(قوام الملک سوم) در شیراز ساخته و تکمیل شده است. ساختمان نارنجستان در زمینی بمساحت ۳۵۰۰ متر مربع و با زیربنای ۹۴۰ متر مربع در دو جبهه جنوبی و شمالی توسط هنرمندان شیرازی ساخته شده است.

سردر ورودی در ضلع جنوبی قرار داشته و به یک هشتی باز میگردد و از طریق دو راهرو قرینه به حیاط راه میابد. بنای ضلع جنوبی شامل دو ایوان ستوندار و اتاقهایی است که محل استقرار خدمه بوده است. ساختمان ضلع شمال دارای یک طبقه زیرزمین و دو طبقه روی آن بوده که شامل تالار آیینه با ستونهای یکپارچه مرمری، تالار شاه نشین و اتاقهایی است که محل تشریفات اداری و پذیرش مهمانان بوده است. این عمارت از نظر هنرهایی از قبیل آیینه کاری، شیشه کاری، نقش پردازی، منبت کاری، حجاری، گچ کاری و مقرنس کاری بکار رفته در آن از زیباترین بناهای این دوره در شیراز میباشد.

 

بنای نارنجستان در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی به دانشگاه شیراز اهدا گردید و بین سالهای ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۸ هجری شمسی مورد استفاده موسسه آسیایی، تحت سرپرستی پروفسور آرتور اپهام پوپ، ایران شناس معروف بوده است. باغ قوام که امروزه به دلیل وفور درختان نارنج در آن، نارنجستان قوام هم نامیده می‌شود در محله بالا کفت و تقریباً در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی خان زند واقع است. این باغ و عمارت آن از جمله زیباترین و ارزشمندترین آثار دوره قاجاریه محسوب می‌گردد. 

احداث باغ و مجموعه بناهای آن بوسیله علی محمد خان قوام الملک آغاز شده و در سال ۱۳۰۰ قمری بوسیله فرزند وی محمد رضا خان قوام الملک تکمیل گردیده است. محمد رضا خان بانی باغ و عمارت مزبور در آن دوره با حسین قلی خان نظام السلطنه والی فارس زد و خوردهای خونینی کرده و از محمد تقی میرزا کن الدوله برادر ناصرالدین شاه چوب خورده و مدت‌ها در تهران و دیگر شهرها در حال تبعید و سرگردانی به سر برده است. پس از قوام الملک سال‌های پیشین بوسیله ابراهیم قوام که از اخلاف محمدرضا خان است تغییراتی در ساختمان‌های مزبور انجام گرفته و به عنوان موزه و مرکزی برای فعالیت‌های هنری و فرهنگی به دانشگاه شیراز اهدا گردیده است. دانشگاه شیراز این محل را به موسسه آسیایی واگذار نموده و موسسه آسیایی نیز با استفاده از کمک‌های بخش فرهنگی سازمان برنامه و منابع دیگر تعمیرات مفصلی را در آنجا انجام داده و هنرمندان و صنعتگران شیرازی و اصفهانی و تهرانی هم بنحو ماهرانه و مطلوبی این بنای ارزشمند را مرمت نموده‌اند. هم اکنون در کتابخانه این مرکز مجموعه کتاب‌هایی که بوسیله پروفسور پوپ به دانشگاه شیراز اهدا گردیده نگهداری می‌شود.

 

خاندان قوام الملک صاحبان اصلی این نارنجستان بودن که هنوز هم به اسم قوام شناخته می شوند. عمارت نارنجستان بعنوان دیوانخانه و محل مراجعات رعیت ها و دیگر مردم و همچنین محل تشکیل جلسه های عمومی و نشست های بزرگان و اشراف در زمان قاجاریه مورد استفاده قرار می گرفته است. خاندان قوام الملک از خانواده های مقتدر دوران قاجاریه بوده که چندین قرن سردمدار حکومت نواحی فارس بودند.

 

باغ نارنجستان با صنعت آینه کاری ، نقاشی ، کاشیکاری ، گچبری و منبت کاری تزیین شده است و یکی از شاهکارهای دوره قاجاریه می باشد .ایوان یا تالار آینه در وسط و اتاقهای در چپ و راست آن به صورت قرینه ساخته شده اند . حتی سنگهای پایین دیوار نیز به صورت قرینه حجاری شده اند . بر سطح این سنگها نقشهایی از شیر، مقبره و سربازان هخامنشی ، مبارزه با هلاهل ( موجود افسانه ای ) بچشم می خورد . روی سنگهای قرینه پایین دیوار عمارت شکلهای شیر ، گور و سربازان هخامنشی و مبارزه با موجودات افسانه ای رو دید می شود.

 

کف ایوانهای این بنا با قطعات کاشی سفید و آبی به طرز زیبائی مفروش شده است و دیوار ایوانها از نمونه های جالب هنر دوره قاجاریه می باشد که روی آنها گچبریهای زیبائی انجام شده است.این بنا دو متر از کف حیاط بلند تر است و آجر بعنوان مصالح اصلی بکار برده شده است.سقف بنا با نقاشیهای زیبا با رنگهای گرم و طرحهای متنوع پوشیده شده است .

 

ابراهیم خان قوام الملک در سال ۱۳۴۵ خورشیدی این بنای با ارزش و زیبا را به دانشگاه شیراز اهدا کرد و امروزه به موزه نارنجستان که وابسته به دانشکده هنر معماری است تبدیل شده و برای بازدید عموم آزاد می باشد.