روند فکری ایجاد شهرهای جدید

روند فکری ایجاد شهرهای جدید

بررسی روند فکري ایجاد شهرهاي جدید و نقش مولفه حس تعلق در تغییرات جمعیتی منطقه

( نمونه موردي : ایران ، شهرهاي جدید اندیشه و صدرا )

سیامک رجایی رامشه، دانشجوی دکتری شهرسازی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

ایمان صارم پور، دانشجوی کارشناسی ارشد معماری معماری- دانشگاه تهران پردیس بین المللی کیش

احسان صارم پور، دانشجوی کارشناسی ارشد معماری- دانشگاه تهران پردیس بین المللی کیش

چکیده

شهر جدید موضوعی است که نه فقط در سالیان اخیر ، بلکه از زمان های دور جهت رسیدن به یک زندگی ایده آل تر ، مطرح گردیده است . اما نقطه اوج این نظریه را می توان در دوران پس از انقلاب صنعتی و جنگ های جهانی به خصوص جنگ جهانی دوم جست و جو کرد . در ایران نیز نیمه دوم دهه 60 را می توان سرآغاز ورود این مفهوم به صورت جدی به ادبیات شهرسازی ایران دانست ؛ پس شهرهای جدید بسیاری با هدف جذب سریز جمعیت کلان شهرها و کاهش بار و فشار از این مادرشهرها برنامه ریزی و طراحی شدند و تعداد زیادی از آنها در حال حاضر جمعیت کثیری را در خود جای داده اند . اما نکته اساسی در ارزیابی این شهرها ، عدم احساس تعلق به مکان در میان ساکنین آنهاست به صورتی که اکثر جمعیت بسیاری از این شهرهای جدید عمده دلیل خود برای انتخای این مکان ها را برای سکونت ارزانی مسکن و زمین می دانند و عقیده دارند در اولین فرصت این شهرها را ترک خواهند کرد . پس عالوه بر دیدگاه های کمیت محوری که به شهرهای جدید در سالیان اخیر تحمیل گشته ، نیازی مبرم و اساسی به مسئله کیفیت این گونه شهرها نیز احساس می گردد. این شهرها تنها نقش جذب سریز جمعیت کلان شهرها را ندارد ، بلکه نقش زندگی بخش به ان ساکنین را نیز باید ایفا کند .

واژگان كلیدي: شهر جدید ، حس تعلق ، شهر جدید صدرا ، شهر جدید اندیشه ، حس تعلق اجتماعی

مقدمه

پایگاه معماری اَرگان می نویسد: جنگ جهانی دوم ، انقلاب صنعتی و تحول در مبادلات و حمل و نقل ، ازدیاد جمعیت ، پیشرفت در علم پزشکی و جلوگیری از مرگ و میر و بیماری های واگیردار ، پیدایش تخصص و تقسیم کار در شهرها ، افزایش مهاجرت ها به شهر ، تمرکز صنعت و تجارت در شهر و بالا رفتن درآمد شهر در مقایسه با مناطق روستایی ، تمایل به سکونت در شهرها چندین برابر شد . (لقایی و علمی ، 1373) این افزایش جمعیت ناگهانی ، سیاستگذاران شهرها را با دغدغه ای مواجه ساخت که کمتر تجربه ای در رابطه با آن وجود داشت . کمیت در اولویت و کیفیت در حاشیه مسئله جای گرفت و شهرها شکل تازه ای به خود گرفتند .

ایده شهرهای جدید که از زمان های گذشته مورد توجه شهرسازان کهن نیز بوده است ، جامه ای امروزی تر به خود گرفت و به شکلی تازه وارد ادبیات شهرسازی گردید . در طول تاریخ دو سده اخیر دنیا به ویژه از سال های 1880 میلادی کسانی مانند آرتور سوریاماتا ، پاتریک گدس ، کامیلوسیته و از حدود دهه 1900 ، ابنزر هاوارد ، تونی گارنیه و پدیدآورندگان جنبش شهر زیبا نسبت به شرایط عصر صنعت برای شهرها به چاره جویی پرداختند . در دهه های بعد نیز که لوکوربوزیه ، کلرنس پری و فرانک لوید رایت طرح هایی برای ایجاد محلات و شهرهای جدید ارائه کردند ، همگی به دنبال الگو و سبکی مشخص برای ایجاد یک فضای زیستی سالم بودند که البته تنها خوابگاه نباشد . ( شیعه ، 1380)

در ایران نیز از اوخر دهه 1330که با هجوم روستاییان به مراکز شهری همراه بود ، این مشکل آرام آرام به معضلی برای برنامه ریزان بدل گشت . پس از دهه 1360احداث شهرهای جدید به عنوان یک راه حل اساسی در نظام شهرنشینی کشور آغاز شد و مسیر خود را تا سالیان اخیر ادامه داده است . اما با نگاهی به مطالعات صورت گرفته در ارتباط با ارزیابی موفقیت اینگونه شهرها با نتایجی مواجه می گردیم که کمی نیاز به صبر و تفکر مجدد دارد . شهرهای جدیدی که بستر و پذیرای جمعیتی گردیده است اما به هیچ وجه ثبات و حس تعلقی را نمی توان در مرمانش یافت. تحریریه معماری اَرگان

هدف تحقیق

قصد بر این است تا نگاهی به چند قدم آنطرف تر در موضوع شهرهای جدید گردد . شهرهایی که تبدیل به مکانی برای سکونت مردمانی از مادرشهرهای اطراف و حتی دیگر نقاط غیر مرتبط با منطقه شهری گشته است و در بیشتر این گونه شهرها ، این شهرهای جدید به عنوان سکونت گاه هایی موقت برای رسیدنشرایط بهتر برای بازگشت به مادرشهرها مورد توجه قرار گرفته و این مسئله ای است که در آینده تاثیرات بسیار زیادی بر تحولات شهری ایران خواهد گذاشت .

روش تحقیق

روش پژوهش تفسیری ، تحلیلی بوده که از طریق جمع آوری و تحلیل داده های مرتبط با بررسی متون و مطالعات کتابخانه ای مباحث نظری تدقیق گردیده است .

مسئله تحقیق

شهر جدید

شهر جدید ، اجتماعی خوداتکاست با جمعیت و مساحت مشخص ، فاصله ای معین از مادر شهر ، برنامه ریزی از پیش تعیین شده ، اهداف معین و همچنین برخوردار از تمام تسهیلات لازم برای یک محیط مستقل . ( زیاری ، 1387 )اصطلاح شهر جدید شامل مجموعه ای از سکونتگاه هاست که می تواند طیفی گوناگون از اجتماع های کاملا کوچک جدید در مناطق شهری موجود تا مناطق شهری با مقیاس بزرگ با مرزهای معین و اغلب با نظام های اقتصادی مستقل و مترقی را در بر بگیرد ) خزاعی نژاد ، 1391 . )اهداف ایجاد اینگونه شهرها را می توان در دو گروه دسته بندی کرد : اول، تمرکززدایی از مادر شهرها و دوم ، تمرکزگرایی در مناطق محروم اما دارای قابلیت های توسعه . ( ابراهیم زاده و همکاران ، 1388 ).

اگر معنای عام و کلی نوشهرها یا شهرهای جدیـد همانا سـاختن شـهری از اسـاس و بـر پایـه نقشـهای آگاهانه و از پـیش طراحـی شـده، آن هـم در زمینـی ناساخته و بدون سابقه سکونت باشد، چنین پدیـده ای کهنسال به حساب می آیـد ) وارثی و همکاران به نقل از پیران ، 1391 ) در طی تاریخ شهرسازی و در دوره های متفاوت ، شهرهای جدیدی با معیارها و دیدگاه های مختلف در چهار گوشه جهان ساخته شده و چه بسا بسیاری از آنها تاکنون به حیات و زندگی خود ادامه داده اند . رومی ها ، یونانی ها و چینی ها در ادوار تاریخی دسـت بـه احداث شهرکهای جدیـد زده انـد اما فکر اولیه ایجاد اینگونه شهرها را می توان در همسایگی ایران یعنی بین النهرین ( پیران ، 1385 ) و همچنین نظریه رسمی ایجاد شهرهای جدید اقماری را نیز اولین بار می توان در نظریات لئوناردو داوینچی برای جلوگیری از ازدیاد جمعیت و رفع مشکلات شهری میلان جست و جو کرد . (مزینی، 1373 )

این روند مسیر خود را ادامه داد تا دوران صنعتی و جنگ جهانی که اوج شکل گیری این مفهوم در معانی امروزی است . انقلاب صنعتی و پیامدهای ناشی از آن ، رشد شتابان شهرها و شهرنشینی را موجب شد . به دنبال تمرکز بیش از حد جمعیت و صنایع در شهرها ) خصوصا شهرهای بزرگ و مادرشهرها ( و افت کیفیت زندگی در این شهرها از یک سو و محدودیت گسترش افقی شهرها از سوی دیگر ، راهبرد احداث شهرهای جدید با هدف جذب سرریز جمعیت و تمرکززدایی از مادر شهرها در دستور کار دولت قرار گرفت . ( خزاعی نژاد ، 1391 )

از متفکرین اصلی این دوران می توان از ابنزر هاوارد نام برد که عقاید و نظراتش نه تنها در عصر خود یگ دگرگونی اساسی در مفاهیم شهرسازی به وجود آورد ، بلکه مسیری هموار را برای دیگر اندیشمندان و نظریه پردازان دوره های پس از خود نیز نمایان ساخت؛ نظریه ای که لوئیز مامفورد آن را بزرگترین دستاورد بشر در قرن بیستم می داند . ایده شهرهای جدید )باغشهر( در سال 1898 توسط ابنزر هوارد مطرح شد. این دانشمند آلودگی هوای شهرهای صنعتی انگلستان را محکوم می کند و اهمیت ایجاد محیط های سالم شهری را یادآور می شود . وی شهرهای جدید را به مثابه یک واحد اجتماعی به شمار می آورد که در آنها مشاغل کافی وجود دارد . پناهگاهی است که مردم شهرنشین مایل هستند در آنها پناه گیرند و با زندگی آرام خود از نارسایی ها و شرارت های اجتماعی شهرهای بزرگ در امان بمانند.

در سال 1902 باغشهر لچورث را در 46 کیلومتری لندن بنا نهاد. و در سال 1920 کار ساختمانی باغشهر ولوین را آغاز کرد ) مشکینی به نقل از زیاری ، 1391 ) نظریه هاورد، بر ساماندهی فضای شهرهای بزرگ، پخـشایش صـنعت و جمعیـت، ارائـه مـسکن، اسـکان شاغلین بخصوص بخش صنعت، حد متناسب جمعیـت و مساحت، اشتغال و خودکفایی مبتنـی بـوده اسـت . در واقع نظریه وی شامل ازدواج شهر و روستا بود . اطـراف باغشهر را کمربندی سبز فرا مـی گرفـت و ایـن کمربنـد سبز میبایست غذا و سرویس لازم را فراهم می ساخت ( زیاری ، 1387) می توان بر همین این اساس به نوعی انگلستان را کشوری پیشرو در مسئله شهرهای جدید دانست .

جنگ های جهانی و به خصوص جنگ جهانی دوم نیز با خرابی هایی که در پی داشت و با سیل جمعیت بی خانمان حاصل از آن ، یکی از راه حل های این معضل را در ایجاد شهرهای جدید یافت . شهرهای جدید پـس از جنـگ جهـانی دوم، الگـویی بـرای کمـک بـه حـل مشـکالت اجتمـاعی، اقتصـادی و محیطی شهرهای بزرگ بودند. این الگو توزیع جمعیت و اشتغال را در کل فضای سرزمینی ارائه داد ؛ بـدین ترتیـب ایده شهرجدید با ابـزار توسـعه ناحیـه ای بـه سـرعت در سراسـر جهـان گسـترش یافـت ( بزی به نقل از زیـاری ، 1388 )

سابقه شهرهاي جدید در ایران

ایرا ن نیز همانند دیگر کشورهای جهان از دوره ای نیاز به این گونه شهرها را ضروری دانست و برنامه ریزی برای ایجاد آن را آغاز کرد . با نگاهی به تاریخ شهر ، در ایران تا قبل از سال 1300 ، کشور از نظام شهری و شهرنشینی متناسبی برخوردار بود و تا سال 1335 نیز این نظام ، نظام همگونی بود که درآن هیچ شهری بر شهر دیگر برتری نداشت ( زیاری ، 1387 ) اما از اواخر دهه 1335 با هجوم روستاییان به شهرها و افزایش جمعیت شهرنشین ، مشکلات کنونی کشور کم کم شکل گرفت . از نیمة اول دهه 60 در جهت کاستن از بار مشکلات جمعیتی کلان شهرهای کشور و در راستای تمرکز زدایـی جمعیتـی از کلانشهرها قانون احداث شهرهای جدید در سال 1364 ابلاغ و شرکت عمران شهرهای جدید در سال 1368 تأسیس شد و به دنبال آن شرکتهای تابعِ آن به عنوان مجری احداث شهرهای جدید تاسیس شدند . ( وارثی و همکاران ، 1391 )

اهداف ابتدایی شکل گیری این شهرهای جدید بر چند اصل کلی استوار گشت که می توان به جلـوگیری از جمعیـت کلانشـهرهـا، کـاهش اثـرات زیســت محیطــی، جلــوگیری از حاشــیه نشــینی در کلانشهرها، کاهش هزینه رفت و آمد و انتقال صنایع از مادر شهرها به شهرهای جدید اشاره داشت . پس برای جلوگیری از تخریب پسکرانه های زراعـی و طبیعـی شـهرها ، حـل مشکل مسکن و نارسایی های خدمات زیربنایی و رو بنایی و همچنین تمرکززدایی از مادرشهرها و کـاهش بـار فعـالیتی و اقتصادی آنها ، احداث شهرهای جدید الزامی می شود. به عبارت دیگر، به دنبـال مـسائل اقتـصادی ـ اجتمـاعی و کالبـدی کلان شهرهای ایران (به ویژه کلان شهر تهران )، راه حل ایجاد شهرهای جدید همانند بسیاری از کشورهای جهـان مطـرح گردید .

ارگان معماری دنیای اطلاعات معماری

در کل در ایران شرکت عمران شهرهای جدید به عنوان متولّی احداث این گونه شهرها، اهداف ایجاد شهرهای جدید را به شرح زیر عنوان کرده است : 7 -جذب سرریز جمعیت شهرهای بزرگ با ایجاد کانون های اشتغال در شهر جدید 9 -جلوگیری از ایجاد حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ 1 -جلوگیری از تخریب اراضی کشاورزی حومه شهرهای بزرگ 4 -تنزل بهای تمام شده واحدهای مسکونی بعلت پایین بودن بهای زمین 1 -کاهش هزینه های توسعه زیر بنایی مادر شهر( نوریان و شایسته پایدار ، 1386 .(اما این اهداف مشخص منتهی به یک شهر جدید خاص در ادبیات شهرسازی نگردید و شهرهای جدید بر اساس مولفه های سازنده خود در دسته های متفاوتی جای گرفتند . برخی از این شهرها به مکان های صرفا سازمانی و در برخی اوقات صنعتی تبدیل گشتند ؛ برخی نقشی خوابگاهی و اقماری را برای کالن شهرهای خود ایفا کرده و می کنند و برخی با هدف شکل گیری با هویتی مستقل و جدای از شهرهای اطراف خود سیاست گذاری شده اند .تحریریه معماری اَرگان

حس تعلق اجتماعی

برخی کلمات بنا به ذات درونی خود ، بار معنایی خاصی را حمل می کنند که بیش از توان آن واژه است . برخی مفاهیم در لغات معنا نمی شوند و به همین دلیل تعریف آنها امری خطیر و دشوار است زیرا هر لحظه امکان دارد با جا به جایی یک واژه ، هویت آن واژه به هم ریخته شود . انسان به حکم انسان بودن خود ، دارای یک سری " نیاز " است که هر قدم وی در راستای برطرف کردن یکی از این نیازهاست و حس تعلق یک از انواع آن . آدمی نیازمند آن است که بتواند نسبت به اشیا و اطراف خود احساس مالکیت داشته باشد و مهمترین آنها احساس مالکیت و تعلق به مکانی است که در آن زندگی می کند .

حس تعلق وضعیتی احساسی و شناختی و رفتاری است که در فرد وفاداری و التزام به جمع ، قواعد ، نقشها ، هنجارها و ارزشها ایجاد می کند و باعـث مـی شـود وی بـا انتظارات دیگران سازگاری و تطابق یابد ؛ حتی اگر در این راه ، متحمـل هزینـه شـود. ( مبارکی و صالحی ، 1391) این حس تعلق است که می تواند یک فضا و مکان را به مکان و فضایی خاص با خصوصیات ویژه برای یک فرد تبدیل کند . این حس از لحاظ فرهنگی و اجتماعی شاید عامل اصلی حیات اجتماعی یک شهر محسوب گردد . حس تعلق اجتماعی فرایندی است که طی آن، مـسئولیت پـذیری و اعتمـاد اجتمـاعی افزایش می یابد و به مشارکت می انجامد .( همان(

شهرهاي جدید صدرا – اندیشه ؛ مناطق مورد مطالعه

شهر جدید صدرا در عرض جغرافیایی 29 درجه و 47 دقیقه عرض شمالی و 51 درجه و 31دقیقه طول شرقی قرار دارد. صدرا با بافت ارگانیک و شطرنجی نامنظم با هدف جذب سرریزجمعیت شهر شیراز، با عملکرد اقماری- خوابگاهی، در فاصله 71 کیلومتری شمال غرب شیراز درحوالی روستای گویم واقع شده است. مساحت شهر در حدود 1666 هزار هکتار پیشبینی شده و ظرفیت جمعیت پذیری شهر در مرحله نهایی توسعه (1395) بالغ بر حدود 300000 نفر پیش بینی شده است )شرکت عمران شهرهای جدید ، 1389) بر اساس سرشماری سال 1385 شهر جدید صدرا 9994 نفر جمعیت داشته است . مرکز آمار ایران، 1385)شهر اندیشه نیز با وسعت 1495 هکتار به صورت مثلثی واقع در غرب استان تهران در شهرستان شهریار در فاصله 16 کیلومتری شهر تهران، 3 کیلومتری شمال غربی شهر شهریار و 7 کیلومتری جنوب شرقی شهر کرج می باشد.

تا بدینجا سخن از آن بود که شهرهای جدید به عنوان راهگشایی برای کلان شهرها ، آرام آرام موقعیت خویش را در ادبیات شهرسازی محکم و محکم تر ساختند . هدف اینگونه شهرها ، جذب سرریز جمعیت بوده و در بلند مدت قرار گرفتن در مسیری برای نگهداشت این جمعیت و کم کردن بار جمعیتی از دوش مادرشهرها به عنوان چشم انداز دیده شده است . اما مطالعات صورت گرفته در باب موفقیت این گونه شهرها در جذب و نگهداشت جمعیت نتایج معکوسی را پدیدار ساخته است .

به طور مثال طبق مطالعات انجام شده در باره شهر جدید صدرا ، نتایج آماری حکایت از این دارد که چیزی در حدود 60 درصد از کل ساکنین این شهر به دلیل ارزانی قیمت مسکن و زمین این شهر را برای سکونت انتخاب کرده اند . ( رحیم بزی و افراسیابی راد ، 1388) نتیجه این گونه انتخاب محل سکونت ، در پرسشنامه دیگر این تحقیق نهفته است که حاکی از این مطلب است که نزدیک به 16 درصد از شهروندان این شهر علاقه دارند در اولین فرصت ، شهر مورد مطالعه را ترک کنند ( همان ) و در حالی که فقط چیزی در حدود 68 درصد از این ساکنین قبال در شهر شیراز سکونت داشته اند در حال حاضر 74 درصد از این افراد شیراز را مقصد آینده خود در صورت ترک این شهر عنوان می دارند . (همان (

این اتفاق حاکی از چه مطلبی می تواند باشد ؟ پاسخ به این سوال را شاید در تحقیقی که درباره میزان حس تعلق ساکنین شهر جدید صدرا به این شهر انجام شده است ، بتوان یافت . در صورتی که برای تعریف حس تعلق ، مولفه های : میزان خودکفایی در ارائه مایحتاج روزانه ، میزان شرکت مردم در مکانهای عمومی ، شادابی و تحرک روحیه شهر ، زیبایی شهر ، میزان امنیت، صمیمیت بین ساکنین ، تکراری بودن روزها ، میزان علاقه از زندگی در شهر ، کمیت و کیفیت پیاده روها ، نسبت فضاهای ساخته نشده به ساخته شده ، میزان مشارکت مردم و میزان رفت و آمد به شیراز را مالک قرار داده شود ، شهر جدید صدرا نتوانسته به هیچ وجه حس مکان را در بین ساکنین خود ایجاد کند (مشکینی و همکاران، 1392)

نتیجه

شهرهای جدید با این تفکر که راه حلی برای کاهش فشار به کلان شهرها باشند و از تمرکز شدید جمعیتی در این نقاط جلوگیری کنند ، پا به عرصه و ادبیات شهرسازی گذاشتند . هدفی که نهایتی جز خوابگاهی شدن این گونه شهرها را مورد هدف قرار داده بود و تصمیم بر آن بود که این شهرهای جدید با هویتی مستقل ، بتوانند علاوه بر جذب جمعیت ، نگاهدارنده آن جمعیت نیز باشند .

اما آنچه در عمل اتفاق افتاده ، شهرهایی است که ساکنانش از فرط ناچاری مجور به سکونت در آن گشته اند ؛ یعنی پیامد آن کمیت چنان اولویت یافت که کیفیت محیط زندگی را در حد یک تجمل و نه یک نیاز جدی انسانی در درازمدت ، تقلیل داد و به عقب راند و جمعیت ساکن فعلی کمتر انسی با محیط زندگیشان داشته و به ندرت این محیط ها از حد فضای زیستی به مکان زندگی ارتقا یافته اند ؛ این بدان معناست که اکثر شهرهای جدید در حال حاضر به خوابگاه هایی موقت تبدیل گشته اند ( مانند شهر جدید صدرا و اندیشه ) که ساکنین آن بدون هیچگونه حس تعلق ، فقط بنا بر شرایط مالی خاص خود آن مکان را به عنوان محل زندگی خود برگزیده اند و در اولین فرصت نیز خواستار ترک این گونه شهرها هستند

. فقدان حس مکان در شهرهای جدید و به تبع آن عدم احساس تعلق به آنها از مشکلات پنهانی است که در درازمدت احساس بی ریشگی را در ساکنان این محیط ها به وجود می آورد و چنین روندی ، ارتباط میان ساکنین و محیط زندگی را به مرور زمان به سمت بی تفاوتی سوق خواهد داد و همین بی تفاوتی می تواند سبب انواع ناهنجاری های اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی و حتی سیاسی گردد که هریک به تنهایی عاملی است برای اثبات عدم موفقیت یک شهر جدید .

پس علاوه بر دیدگاه های کمیت محوری که به شهرهای جدید در سالیان اخیر تحمیل گشته ، نیازی مبرم و اساسی به مسئله کیفیت این گونه شهرها نیز احساس می گردد. این شهرها تنها نقش جذب سریز جمعیت کلان شهرها را ندارد ، بلکه نقش زندگی بخش به ان ساکنین را نیز باید ایفا کند .

منابع

- ابراهیم زاده ، عیسی و همکاران ، 1388 ، تحلیلی بر نقش شهر جدید پردیس در تمرکز زدایی از مادرشهر تهران ، مجله جغرافیا و توسعه ، سال هفتم ، شماره 13 ، زاهدان

-بزی ، خدارحم و افراسیابی راد ، محمد صادق ، 1388 ، سنجش و ارزیابی میزان موفقیت و کارایی شهرهای جدید (مطالعه موردی: شهر جدید صدرا) ، مجله مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای ، سال اول ، شماره 2 ، اصفهان

-پیران ، پرویز 1385 ، شهرهای جدید بی تاریخ و بدون فرهنگ : مسئله هویت یابی ، مجموعه مقالات هویت شهرهای جدید ، تهران : انتشارات شرکت عمران شهرهای جدید

-خزاعی نژاد ، فروغ و سیف الدینی ، فرانک ، 1389 ، ارزشیابی عملکرد شهر جدید اندیشه ، مجله علمی – پژوهشی آمایش سرزمین ، سال چهارم ، شماره 2 ، تهران

-زیاری ، کرامت ا.. ، 1387 ، برنامه ریزی شهرهای جدید ، تهران : انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها

-شرکت عمران شهرهای جدید ، 1389 ، شهر جدید صدرا- چکیده مطالعات راهبردی ،، تهران : انتشارات شرکت عمران شهرهای جدید

- شیعه ، اسماعیل ، 1380 ، تاملی در بنای شهرهای جدید ، مجله پیام مهندسی ، سال پنجم ، شماره 18 ، تهران

- لقایی ، حسنعلی و علمی ، محمد ، 1373 ، پروژه های شهر سالم و شهرنشینی ، مجله امیرکبیر، ، سال هفتم ، شماره 27 ، تهران

-مبارکی ، محمد و صالحی ، سمیه ، 1392 ، کیفیت خدمات شهری، تعهدات شهروندی و حس تعلق اجتماعی ، فصلنامه علمی – پژوهشی رفاه اجتماعی ، سال سیزدهم ، شماره 50 ، تهران

- مرکز آمار ایران ، 1385 ، سالنامه آماری استان فارس

-مزینی، منوچهر ، 1373 ، مقالاتی در باب شهر و شهرسازی ، تهران : انتشارات دانشگاه تهران

-مشکینی ، ابوالفضل و همکاران ، 1392 ، ارزیابی میزان تحقق پذیری اهداف شهرهای جدید در ایران مطالعه موردی شهر جدید صدرا ، فصلنامه مطالعات برنامه ریزی شهری ، سال اول ، شماره 1 ، ساری

-نوریان ، فرشاد و شایسته پایدار ، علیرضا ،1386 ، ارزیابی عملکرد شهر جدید گلبهار با استفاده از روش ارزیابی فرایند تحلیل سلسله مراتبی ، مجله شهرنگار ، سال هشتم ، شماره 44 ، تهران

-وارثی ، حمیدرضا و همکاران ، 1391 ، بررسی عملکرد شهر جدید بینالود در جذب جمعیت ، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی ، سال بیست و سوم ، شماره 2 ، اصفهان

تهیه: تحریریه معماری اَرگان

کپی با ذکر لینک مجاز است

ارگان معماری دنیای اطلاعات معماری