استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در طراحی بناهای عمومی

استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در طراحی بناهای عمومی

بررسی تأثیر استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در طراحی بناهای عمومی

)نمونه موردی بازطراحی کاروانسرای داشکسن تبریز(

کیوان تاک پرور دانشجوی کارشناسی ارشد گروه معماری، واحد هریس، دانشگاه آزاد اسلامی، هریس، ایران

تورج روشنایی بدر عضو هیئت علمی مدعو گروه معماری، واحد هریس، دانشگاه آزاد اسلامی، هریس، ایران

چکیده

امروزه ، بحران های سیاسی ، اقتصادی و مسائلی نظیر محدودیت دوام ذخایر فسیلی ، نگرانی های زیست محیطی ، ازدحام جمعیت،رشد اقتصادی و ضریب مصرف،همگی مباحث جهان مشمولی هستند که با گستردگی تمام،فکر اندیشمندان را در یافتن راهکارهای مناسب در حل مناسب معضلات انرژی در جهان،به خصوص بحرانهای زیست محیطی ، به خود مشغول داشته است. ایران به عنوان کشوری در حال توسعه با دارا بودن منابع غنی انرژی های تجدید پذیر و نیز با استفاده روز افزون از منابع انرژی تجدید ناپذیر،نیازی مبرم به بهینه سازی مصرف انرژی دارد.

این پژوهش با هدف بررسی تأثیر استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر در طراحی بناهای عمومی ابتدا انرژیهای تجدیدپذیر و انواع آن را توضیح داده و سپس به چگونگی تاثیرشان در طراحی بناهای عمومی می پردازد .روش تحقیق در پژوهش حاضر ازنوع کتابخانه ای می باشد بطوریکه یافته های شماری ازتازه ترین پژوهشهای حوزه انرژی ، انرژی های تجدیدپذیر ، انرژی خورشیدی و کاروانسراها درکتابها و نشریات معتبر داخلی و خارجی توسط محقق گرداوری و پس ازترجمه و تنظیم به صورت مقاله حاضر درآمده است. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که بناهای عمومی مانند کاروانسراها می توانند با احیای دوباره،ضمن زنده کردن تاریخ هفت هزار ساله ایرانی با استفاده خود از انرژیهای تجدید پذیر در اذعان عمومی از لحاظ الگوسازی نیز تأثیر گذار باشند.

واژگان کلیدی: انرژی ، انرژی های تجدیدپذیر ، اهمیت استفاده از انررژی هرای تجدیدپرذیر ، بناهرای عمرومی ، کاروانسررای داشکسن

مقدمه

با توجه به نیاز توسعه کشورها میزان به کارگیری انرژیهای تجدیدپذیر نیز در کشورهای جهان رو به افزایش بوده بطوریکه یکی از شاخصهای توسعهیافتگی مصرف انرزی محسوب میشود، برابر برنامه ریزیهای بعمل آمده این نوع انرژی روز به روز سهم بیشتری در سیستم تأمین انرژی ایجاد نموده در این زمینه در سال 2008 بیش از 120 میلیارد دلار در بخش افزایش ظرفیتها، احداث نیروگاهها و تحقیق و توسعه انرژیهای نو سرمایهگذاری شده است.)میرزایی،1391)

تا انتهای سال 2010 ،ظرفیتهای موجود در انرژیهای تجدیدپذیر 8.3 درصد در تولید الکتریسیته جهان سهم داشتهاند (این ارقام بدون در نظر گرفتن انرژی آبی می باشد، زیرا این انرژی به تنهایی 15 درصد در تولید الکتریسیته دنیا سهم دارد(، هماکنون انرژیهای تجدیدپذیر بیش از 14 درصد از انرژی اولیه جهان را تأمین می نمایند . اما متاسفانه در کشور ما سهم چندانی نداشته که این موضوع زنگ خطری در مصرف سوختهای فسیلی برای کشور محسوب می شود .

بستر مناسب برای گسترش انرژیهای تجدیدپذیر در کلیه کشورها ، حمایت ها و سیاستگذاری دولتی خلاقانه ، وجود بسترهای مناسب جهت سرمایه گذاری وانتقال تکنولوژی به کشورهای در حال توسعه تلقی می شود .

صنایع انرژی تجدیدپذیر هم اکنون در نقطه گذار قرار گرفته است و از نظر فنی ، توانایی ارائه آنها وجود داشته و از جنبه اقتصادی نیز در بسیاری از مناطق کشور ما نیز رقابت بوده لذا پس از اتمام منابع فرآورده های نفتی و معضل جهانی گرمایش زمین به پیشبرد منافع ملی کشورهای توسعه یافته کمک شایانی خواهند نمود . این صنایع می توانند سرمایه گذاری در زمینه توسعه و تکمیل تکنولوژیهای بازیافت انرژی در بازارهای هر کشوری را به بهره وری برسانند .

بنظر میرسد سه عامل عمده در گسترش کشش بازار به سوی انرژیهای تجدیدپذیر وجود دارد که نخستین آنها امنیت انرژی ملی بوده بررسیها نشان می دهد که مصرف نفت روبه افزایش بوده و به زودی از تولید بالای داخلی خواهد گذشت بطوریکه کشورهای پیشرفته را به نحو روز افزونی به بازارهای نفت وابسته خواهد نمود معهذا نتیجه این امر آسیب پذیری اقتصاد کشورهای غرب در برابر هرگونه اختلال در واردات نفت خواهد بود .

رشد سریع کشورهای در حال توسعه فشار روزافزونی بر بازارهای نفتی جهانی وارد خواهد نمود . بطوریکه با گذشت زمان شرایط بدتر و حادتر خواهد گردید لیکن انرژی تجدیدپذیر به کشورهای غربی کمک خواهد نمود که بر منابع داخلی انرژی تکیه نموده و در نتیجه موجب کاهش نیاز آن به سوختهای فسیلی و کاهش رشد مصرف شود.)صادقی،1388(

عامل اصلی مشکلات موجود در رابطه با انرژی تجدیدپذیر ، نگرانی در خصوص تغییرات جوی بوده انرژی تجدیدپذیر می تواند نیاز به انرژی را تامین نموده و در ضمن انتشار گازهای گلخانه ای را کاهش دهد .گازهای گلخانه ای نیز مانند دی اکسید کربن و متان بطور مرتب در لایه نازک جو زمین تراکم پیدا می نمایند و این تراکم گازها روز به روز درجه حرارت زمین را افزایش خواهد داد متاسفانه افزایش درجه حرارت نتایج منفی و بالقوه فاجعه آمیزی را به بار خواهد آورد لذا باید اقداماتی برای جلوگیری از آن بعمل آید که استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر بدون کربن یکی از این راهکارها خواهد بود .

عامل سوم ، بهای تمام شده و هزینه های بالای انرژیهای تجدیدپذیر بوده که در سالهای اخیر رو به کاهش نهاده و این روند در آینده نیز ادامه خواهد یافت(ایرنا،1394(

متاسفانه توجه به انرژیهای نو در ایران طی چند دهه اخیر بیشتر در حد مطالعه و پیگیری فعالیتهای سایر کشورها بوده خوشبختانه در سالهای اخیر با نصب توربینهای بادی و نیروگاه خورشیدی استفاده از این نوع انرژیها بهبود یافته اگرچه هنوز پتانسیلهای بکارگیری از این نوع انرژیها در ایران کامل نشده لیکن با منطقی شدن قیمت حاملهای انرژی امکان استفاده از این انرژیها میسر خواهد شددر این زمینه لازمست برنامه مدون و استراتژیک بکارگیری روشهای مختلف انرژیهای نو با توجه به شرایط کنونی و توان بالقوه موجود بمنظور رسیدن به سهم مناسب از تامین انرژی طی تنظیم یک برنامه ریزی زمانبندی شده در دستور کار قرار گیرد در این مقاله امکان دسترسی به انرژیهای متنوع در کشور مورد پیگیری واقع خواهد شد تا بتوان بر اساس آن به یک چارچوب برنامه مناسب استراتژیک برای توسعه انرژیهای نو در کشور اقدامات موثری را صورت داد. )مدندوست،1394(

هدف از این پژوهش بررسی تأثیر استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در طراحی بناهای عمومی است.تا بتوان با استفاده از طراحی معماری مناسب و جایگزینی انرژی پاک خورشیدی به جای انرژی های تجدیدناپذیر میزان مصرف انرژی را کاهش داد. که به نظر می رسد با طراحی معماری هوشمندانه، دستیابی به این مهم، در آینده ایی نزدیک فراهم گردد .

روش تحقیق

روش تحلیلی و توصیفی است که از طریق مطالعات کتابخانه ای و اینترنت، انجام گردیده است. که در این پژوهش با بررسی منابع علمی معتبر اقدام به جمع آوری داده های مورد نیاز بر آمده ایم . لذا مسیر مطالعه، بر پایه ی تحلیل محتوایی ادبیات علمی موضوع تعیین شد؛ بدین صورت که در فرآیندی گام به گام، نخست جهتِ مرور زمینه هایِ ادبیاتِ علمی موضوع، از جستجوی نظام مند در بانک های معتبر اطلاعاتی استفاده و اسناد شناسایی شده، غربلاگری گردید. سپس منابع معتبرِ انتخاب شده ، با هدفِ تعیینِ موضوعات کلیدی در بررسیِ تأثیر استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در طراحی بناهای عمومی نمونه موردی طراحی کاروانسرای داشکسن مورد تحلیل محتوایی قرار گرفت .در مرحله بعد خروجیِ گامِ پیشین، بروش توصیفی تحلیلی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته و با تفسیر نتایج، توصیه هایی ارائه گردید.

انرژی های تجدید پذیر

انرژِی های تجدید پذیر، انرژی های برگشت پذیر، نیز نامیده میشود. به انواعی از انرژی میگویند که بر خلاف انرژیهای تجدیدناپذیر قابلیت بازگشت مجدد را به طبیعت دارند. در سالهای اخیر با توجه به این که منابع انرژی تجدیدناپذیر رو به اتمام هستند این منابع مورد توجه قرار گرفتهاند. در سال 2006حدود 18 %از انرژی مصرفی جهانی از راه انرژیهای تجدید پذیر به دست آمد. سهم زیست توده به طور سنتی حدود 13 ،%که بیشتر جهت حرارتدهی و 3 % انرژی آبی بود. 2/4% باقیمانده شامل نیروگاههای آبی کوچک، انرژی بادی، انرژی خورشیدی، انرژی زمین گرمایی و سوختهای زیستی میباشد که به سرعت در حال گسترش هستند .نگرانی درباره تغییرات زیست محیطی در کنار افزایش قیمت روزافزون نفت و اوج تولید نفت و حمایت دولتها، باعث رشد روزافزون وضع قوانینی میشود که بهرهبرداری و تجارتی کردن این منابع سرشار تجدید پذیر را تشویق میکنند.

خاصیت اصلی این انرژی ها این است که معمولا در نقاط مختلف جهان فراهم بوده و در دسترس همگان میباشد .با این وجود در نقاط دنیا به دلیل ویژگیهای جغرافیایی از جمله هموار بودن یا دارای ارتفاع بودن مانند کوهستانی بودن و یا داشتن منابع آبی مانند دریا و رودخانه، میزان دسترسی به این انرژیها با هم تفاوت دارد. برای نمونه در مناطقی که خورشید به صورت مستقیمتر و با حرارت بیشتر بر آن مناطق میتابد از انرژی خورشیدی بیشتر میتوان استفاده کرد و یا در نقاطی که باد با سرعت بیشتری بوزد، ظرفیت استفاده از این انرژی بیشتر میباشد. معمولا این مناطق مناطقی هستند که هموارتر از سایر نقاط زمین میباشند. در مناطقی نیز که دسترسی به آب بیشتر است، انرژی آبی اهمیت بیشتری پیدا میکند)ترکفر،1395(.

انواع انرژیهای تجدید پذیر:

انرژی آبی( نیروی برق آبی)

انرژی بادی

انرژی خورشیدی

انرژی زمین گرمایی

انرژی زیست توده (زیست سوخت)

انرژی امواج و جزر و مد

انرژی خورشیدی

یکی از منبعهای انرژی پایان ناپذیر خورشید است .انرژیهایی که زمین از خورشید دریافت میکند بسیار زیاد است در هر ثانیه، هر متر مربع زمین حدود10⁷j 1/44 انرژی از خورشید دریافت میکند. بخشی از انرژی خورشید صرف گرم کردن زمین و جسمهای روی آن میشود. بخش دیگری برای فتوسنتز در گیاهان استفاده میشود .یکی از راههای بهرهگیری از این انرژی، آب گرم کنهای با دمای کم است که میتوان از آنها در منزل استفاده کرد .

انژری باد

از انرژی باد میتوان برای تولید الکتریسیته، آسیاب کردن آرد در آسیاهای بادی، بیرون آوردن از چاه و ... استفاده کرد. در هر نیروگاه بادی که برای تولید الکتریسیته ایجاد شده است، حدود 40 تا 100 توربین بادی وجود دارد. از جمله مشکلهای این توربینها میتوان ایجاد سرو صدای زیاد و خراب کردن منظرهها نام برد .

انرژی هیدرو الکتریک یا برق آبی

با ایجاد سد آب در منطقههای پر آب در مسیر رودخانه ها و منطقه هایی که میزان بارندگی زیاد است و نصب توربین میتوان از انرژی پتانسیل گرانشی آب پشت سد برای تولید برق استفاده کرد.

انرژی زمین گرمایی

هر چه از سطح زمین به پوسته های داخلی آن می رویم دما افزایش می یابد. در ناحیه های مرکزی زمین، دما آن قدر زیاد است که ماده به صورت مذاب وجود دارد. انرژی گرمایی که در پوستهی جامد کره ی زمین ذخیره شده است را انرژی زمین گرمایی می نامند. منشأ این انرژی، گدازه ها و واکنش های هسته ای در ناحیه های عمیق زمین است. وقتی از سطح زمین به طرف مرکز آن حرکت کنیم، دما به طور متوسط به ازای هر 100 متر در حدود 3 درجه افزایش می یابد.(همتی،1396)

اهمیت استفاده از انرژی های تجدیدپذیر

دسترسی کشورهای درحال توسعه به انواع منابع جدید انرژی، برای توسعه اقتصادی آنها اهمیت اساسی دارد و پژوهش های جدید نشان داده که بین سطح توسعه یک کشور و میزان مصرف انرژی آن، رابطه مستقیمی برقرار است. با توجه به ذخایر محدود انرژی فسیلی و افزایش سطح مصرف انرژی در جهان فعلی، دیگر نمی توان به منابع موجود انرژی متکی بود.

درکشورما نیز، با توجه به نیاز روز افزون به منابع انرژی و کم شدن منابع انرژی فسیلی، ضرورت سالم نگه داشتن محیط زیست، کاهش آلودگی هوا، محدودیت های برق رسانی و تأمین سوخت برای نقاط و روستاهای دورافتاده و... استفاده از انرژی های نو مانند: انرژی باد، انرژی خورشید هیدروژن، انرژی های داخل زمین می تواند جایگاه ویژه ای داشته باشد.امروزه، بحران های سیاسی، اقتصادی و مسائلی نظیر محدودیت دوام ذخایر فسیلی، نگرانی های زیست محیطی، ازدحام جمعیت، رشد اقتصادی و ضریب مصرف، همگی مباحث جهان مشمولی هستند که با گستردگی تمام، فکر اندیشمندان را در یافتن راهکاهای مناسب در حل مناسب معضلات انرژی در جهان، به خصوص بحران های زیست محیطی، به خود مشغول داشته است. بدیهی است امروزی، پشتوانه اقتصادی و سیاسی کشورها، بستگی به میزان بهره وری آنها از منابع فسیلی دارد و تهی گشتن منابع فسیلی، نه تنها تهدیدی است برای اقتصاد کشورهای صادرکننده، بلکه نگرانی عمده ای را برای نظام اقتصادی ملل وارد کننده به وجود آورده است. صاحبان منابع فسیلی بایستی واقع نگرانه بدانند که برداشت امروز ایشان از ذخایر فسیلی، مستلزم بهره وری کمتر فردا و نهایتاً، تهی شدن منابع شان در مدت زمانی کمتر خواهد بود.

خوشبختانه، بیشترممالک جهان به اهمیت و نقش منابع مختلف انرژی، به ویژه انرژی های تجدیدپذیر(نو) در تأمین نیازهای حال وآینده پی برده وبه طور گسترده، در توسعه بهره برداری از این منابع الیزال، تحقیقات وسیع و سرمایه گذاری های اصولی می کنند. با توجه به این گونه گرایش های اساسی و فزاینده در زمینه استفاده از انرژی های تجدیدپذیر و فناوری های مربوط در کشورهای صنعتی و درحال توسعه در ایران نیز لازم است راهبردها و برنامه های زیربنای و اصولی تدوین شود.

گرایش جهانی در توجه به بهره برداری از انرژی های تجدید پذیر و پیامدهای زیست محیطی ایجاب کرده که سازمان ها و مراکز متعددی در ایران، علاقمند به اجرای پروژهایی در این زمینه باشند، هر چند این گونه فعالیت ها لازم و مؤثراست، ولی آیا این اقدامات طبق برنامه ریزی و تحقیقات اصولی در سطح ملی انجام می گیرند یا این را انفعالی وبه صورت پراکنده، تفویض مستقل و سیلقه ای اجرا می کنند. بدین ترتیب است که هنوز بسیاری از چالش ها و سؤال ها در توجیه و دفاع از توسعه بهره برداری از انرژی های تجدیدپذیر در ایران، بدون جواب مانده اند.

بدیهی است که این گونه روند توسعه، بدون برنامه جامع و مدرن، صحیح و پایدار نخواهد بود. تدوین راهبردی جامع جهت بهره وری بهتر از انرژی در کشور، مستلزم شناخت کامل وضعیت کنونی و تعیین دقیق وضعیت مطلوب آن در جمیع جهات است.)علیپور و دیگران،1393)

اهمیت استفاده از انرژی های تجدید پذیر در معماری پایدار

امروزه با کاهش مصرف سوخت های فسیلی در جهان، استفاده از انرژی ها نو و تجدیدپذیر نقش پر رنگی در سبد انرژی جهان، بدست آورده است .محدود بودن منابع انرژی فسیلی و مشکلات ناشی از انتشارات گازهای گلخانه ای، توجه بیش از پیش به انرژی های تجدیدپذیر را بر همگان روشن و ضروری کرده است.

با توجه به برخورداری از پتانسیل مطلوب و مناسب انرژی های تجدیدپذیر در کشور، توسعه منطقی این منابع ارزشمند و خدادادی موجه به نظر می رسد، چرا که از این طریق می توان در جهت اهداف توسعه پایدار نیز گام برداشت.

منابع انرژی از مهمترین عوامل و عناصر توسعه پایدار است. داشتن انرژی مناسب عمده ترین عامل اقتصادی جوامع صنعتی پس از نیروی انسانی است چرا که انرژی یک نیاز اساسی برای استمرار توسعه اقتصادی، رفاه اجتماعی، بهبود کیفیت زندگی و امنیت جامعه است.

اگر انرژی به نحوی تولید و مصرف شود که توسعه انسانی را در بلندمدت در تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تامین کند، مفهوم انرژی پایدار تحقق خواهد یافت، براین اساس می توان گفت تامین انرژی پایدار ضرورت توسعه پایدار است. به همین دلایل، در سال های اخیر کشورهای مختلف پیشرفته و در حال توسعه توجه فزاینده ای به انرژی تجدیدپذیر)انرژی خورشید، باد، ژئوترمال و غیره(جهت ایجاد تنوع در استفاده از منابع انرژی و کاهش وابستگی به یک حامل انرژی و ملاحظات زیست محیطی برای دستیابی به انرژی پایدار معطوف داشته اند.

بالا رفتن قیمت سوخت های فسیلی، مالحظات زیست محیطی، امنیت تامین انرژی، کاربری در پتروشیمی، پیشرفت فناوری و توجیه اقتصادی در برخی موارد از جمله عوامل تعیین کننده آینده انرژی های تجدیدپذیر است.

به هر حال این قلمرو به طور دائم در حال تغییر بوده و آینده این تغییرات نمایانگر کاهش هزینه ها و گسترش نفوذ آن در بازار انرژی جهان و رسیدن به انرژی پایدار است(ایرنا،1394(.

اهمیت استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در کاهش آلاینده ها

وضعیت آب و هوایی کره زمین در 100 ساله اخیر به سمت گرم شدن پیش رفته و این گرم شدن ناشی از آن است که تعدادی از کشورها به سمت صنعتی شدن و پیشرفت و توسعه می روند و روزبروز صنعتی تر می شوند و در نتیجه نیاز آنان به انرژی نیز بیشتر خواهد شد .

بدون شک نیاز به صنعت و تولیدات صنعتی مستلزم انرژی است و تا انرژی نباشد ما تولیدات صنعتی نخواهیم داشت کشورهای صنعتی بزرگی همانند آمریکا و چین سهم بسزایی در مصرف انرژی دارند و قسمت عمده ای از انرژی های نهفته زمین که منابع نفت و گاز است را مصرف می کنند .

ستفاده از این انرژی ها ما را با تولید انواع گازهای آلاینده مواجه می کند و مهمتر از تمامی گازهای آلاینده، گاز دی اکسید کربن است و هم اکنون تولید این نوع گاز بر روی کره زمین از حد مجاز فراتر رفته و بر این اساس دمای کره زمین در 100 ساله اخیر افزایش چشمگیری پیدا کرده است .

ارگان معماری دنیای اطلاعات معماری

بررسی های انجام شده نشان داده که دمای کره زمین در 100 ساله اخیر میان یک تا یک و نیم درجه بالاتر رفته و این افزایش دما تغییرات بسیار عمده و چشمگیری را برای ما ایجاد کرده است .

براساس همین افزایش دما، اقلیم های اب و هواشناسی ما در تمام نقاط کره زمین عوض شده، زمستان های ما مثل گذشته نیست، دمای نامتعارف هوا در تابستان را داریم، به سمت افزایش آب اقیانوس ها پیش رفته و یخ های قطبی آب شده و این امر فاجعه های زیست محیطی و سونامی هایی را در پیش دارد .

یکی از روش های مهم برای تولید گازهای آلاینده استفاده از انرژی های پاک، تجدید پذیر و به اصطلاح انرژی های نو همانند انرژی باد، انرژی خورشید و انرژی اتمی بوده و یکی از ویژگی های بارز این انرژی ها تجدید پذیر و فناناپذیر بودن آنها است . سوخت های فسیلی که هم اکنون به مقدار بسیار هنگفتی مورد استفاده قرار می گیرد انرژی های تجدید ناپذیر هستند و بالاخره روزی تمام می شوند و پیش بینی شده است منابع نفت تا 70 سال آینده و منابع گاز تا 150 سال آینده به اتمام برسد . در نتیجه بشریت و مخصوصا کشورهای صنعتی باید به فکر انرژی های جایگزین باشند در غیر اینصورت در آینده با بحران جهانی روبرو خواهیم شد و نسل آینده با مشکل بزرگی در زمینه تامین انرژی مواجه می شوند .

یکی از روش ها برای پایه گذاری این انرژی استفاده از انرژی های پاک و تمام ناشدنی است و منبع آن تا زمانی که حیات بر روی کره زمین وجود داشته باشد وجود دارد و گامی مهم برای کاهش استفاده ازمنابع سوخت های فسیلی همانند نفت و گاز است .

وقتی کشوری بخواهد از این نوع انرژی ها استفاده کند می تواند در زمان های بحران و بلایای طبیعی و غیره به آن اطمینان کند .

ر این اساس و برای تامین انرژی حال و آینده، کشورهای صنعتی استفاده از انرژی های پاک و تجدید پذیر را به صورت یک هدف دنبال می کنند .

در ایران نیز سازمانی با عنوان سازمان انرژی های نو ایران(سانا) وجود دارد و مسئول پیگیری و توسعه و ساخت نیروگاه های تجدید پذیر است .

یکی از انرژی هایی که در کشور ایران می توان براحتی در این راستا از آن استفاده کرد انرژی خورشیدی است این انرژی در هر کجای دنیا وجود دارد حتی در شمال ایران که اکثر روزها هوا ابری است برخی روزها نور خورشید مشاهده می شود .

کمکی که این نوع انرژی می تواند به شرکت برق و وزارت نیرو داشته باشد، علاوه بر تبعات زیست محیطی مثبت، تامین انرژی مورد استفاده ما در طول روز است و این مساله هم اکنون برای ما که پیک مصرف برق به روز و ساعات بعدازظهر انتقال یافته بسیار حائز اهمیت است .

نیروگاه خورشیدی دقیقا در زمانی برق تولید می کند که شدیدا شبکه برق ما و مشترکان ما به برق نیاز دارند و بر این اساس بار شبکه ما کمتر شده و از احتمال خاموشی و مشکلات ناخواسته دور می شویم .

این نیروگاه به کمک نیروگاه های سوخت فسیلی و غیره آمده و با این کار ذخیره سازی انرژی زا انجام داده است )ساکی پور و دیگران،1390)

بناهای عمومی

معماری فضاهای عمومی

از دیرباز و همیشه آنچه یکی از بنیانهای پدیداری تمدن و رشد مدنیت اجتماعی قلمداد میشده از رودررویی آدمیان و تشکیل واحدهای حداقلی جمعی آغاز شده و این رودررویی اجتماعی زمینهساز بسط و توسعه جامعه و در نهایت ایجاد تمدن گردیده است و این نکته که به موازات رشد جوامع مدنی در طول تاریخ، شاهد ایجاد و بسط و توسعه بناهای معماری با کارکردهای عمومی بودهایم ، بسیار قابلتوجه و بااهمیت است .

پس جای هیچ شبهه ای نیست که رشد فرهنگی، توسعه اجتماعی و بسط هر تمدن در مقایسهای تطبیقی و گام به گام به میزان حضور و گردهمآیی مردمان آن جامعه در یک مکان و سپس تعریف فضایی و معماری آن مکان وابسته است و هر جامعهای که در مسیر این توسعه گام برمیدارد بناهای معماری آن نیز با کاربریهای عمومی مدام در حال توسعه و رشد قرار گرفته و حتی رابطهای دو سویه در این نظام فکری نیز جاری است .

از سوی دیگر در نخستین بخش این سلسله نوشتارها، به تدقیق دریافتیم که معماری به تولید و پایداری نمیرسد مگر پاسخگوی نیازهای بهرهبرداران آن باشد و به قطعیت میدانیم که پاسخگویی به مبانی اقتصادی و توسعه سرمایهای یکی از نیازهای امروزه و قطعی و الجرم آدمیان است

دین ترتیب این تسلسل که از یک سو توسعه هر جامعه در مسیر تمدنی را با شاخص بناها و ساختمانهای عمومی و جمعی قابلتشخیص مینماید و در گام بعدی این ساختمانها را در وابستگی بدون گسست با حوزه اقتصادی میشناسد، معماری بناهای عمومی را به عنوان حلقه اتصال و به بیانی بهتر نشانه موثر و متاثر اقتصاد و فرهنگ مدنی معرفی مینماید .

ذکر مثالهای گوناگون از ساختمانهایی که پس از ساخته شدن و حتی تنها با انگیزههای انبوهی سرمایه توانستهاند تاثیرات جدی بر سازمانهای رفتاری و فرهنگی روابط جمعی بگذارند چه در تمامی دنیا و چه در سرزمین ما پُرشمار است و نیز به طریقی بلاعکس نیازمندیهای فرهنگی ر اجتماعی که تبدیل به تقاضای تولید بناهای مختلف با کاربریهای عمومی گردیده و در ادامه بر رشد و پویایی اقتصادی موثر شدهاند نیز دارای مصادیق و مثالهای متعدد است .

ساختمانهایی نظیر فرهنگسراها و مجموعه های فرهنگی– اجتماعی نظیر آمفیتئاترها، موزهها، نمایشگاهها و... جملگی از یک نیاز اجتماعی نشات یافته و مجموعههایی نظیر مراکز تجاری، ترمینالها، ساختمانهای اداری و هتل ها و ...که براساس مطالبات و مبادرات اقتصادی تبدیل به جرم مادهای فضا شدهاند و رودررویی اجتماعی را ابتدا به عنوان یک نتیجه مستقیم و سپس به مثابه یک مجموعه از عادات فرهنگی – رفتاری تعریف کردهاند، جملگی قابلتوجه و مایه استناد است .

آنچه گفتیم اهمیت برنامهریزی و تدوین نظامات فکری و تعریف بناهای عمومی را در حدودی خطیر و جدی بیان میدارد. اینکه بدانیم براساس کدام مجموعه از نیازهای اقتصادی و تقاضای بازار، نه در حدی کاسته و ناچیز و نه در مقیاسی افزون و زیاده دست بهکار معماری ساختمانهای عمومی بشویم و ناشی از تاثیرات تولید آن چه مجموعهای از عادات و رفتارهای اجتماعی و فرهنگی را در پی خواهیم داشت، امری است که نمیتواند از پیوست مطالعاتی و انگارههای نخستین طراحی یک بنای معماری مغفول و به جامانده باشد و بیگمان بخشی قطعی و غیرقابلتفکیک است .

از سوی دیگر نیز، نیازهای فرهنگی هر جامعه که تبدیل به تقاضای ساخت و تولید یک معماری میشود، چنانچه در فرآیند برنامهریزی و تعریف فضاهای رفتاری و کارکردی خود، نگاه به پویایی و ایجاد هیجان و بیداری اقتصادی را نداشته باشد ، بیشک در ورطههایی از خاموشی و ای بسا آسیب به مبانی فرهنگی– اجتماعی تقاضاکننده آن بنا افتاده و نتیجههایی نامطلوب به بار خواهد آورد .)نوبری،1394(

کاروانسرای داشکسن تبریز(داتش آتان(

موقعیت اثر: آذربایجان شرقی- تبریز- خیابان خاقانی- کاروانسرای داش آتان

تاریخچه و وجه تسمیه اثر: تاریخچه این بنا به دوره قاجاریه می رسد. چنانکه در نقشه دارالسطنه تبریز که به سال 1297 ه.ق )1255 ه.ش) می رسد موقعیت این کاروانسرا به نام کاروانسرای حاج شیخ جعفر موجود است. حاج شیخ از تجار بنام ظروف چینی بوده که این کاروانسرا توسط ایشان بنا شده و بنام کاروانسرای حاج شیخ معروف گشته است و بعدها به کاروانسرای داش آتان نیز نامیده شده است .

ویژگی اثر:کاروانسرای داش آتان بعنوان یکی از معدود کاروانسراهای داخل شهری برجای مانده حائز اهمیت می باشد. این بنا با الگوی کاروانسراهای منطقه غرب شامل پوشش غیر مسطح آجری طبقه همکف، پوشش مسطح چوبی طبقه اول و ستونهای چوبی و رواقهای با پوشش چوبی در طبقه اول حائز اهمیت بوده و با ارزش می باشد .

زئینات، نوع مصالح و ابعاد بنا: این بنا با پالنی به ابعاد 8/25 در 13 متر با حیاط مرکزی و در دو طبقه همکف و اول اجرا شده است. مصالح بکار رفته در بنا سنگ، آجر و چوب می باشد. پوشش سقف طبقه همکف پوشش آجری غیرمسطح و پوشش سقف طبقه اول و رواقهای این طبقه پوشش تیرچوبی می باشد. بنا فاقد تزئینات خاص معماری است.)سپنتا،1395)

اثرات و نتایج احیای کاروانسراهای شهری

در چرخه اقتصاد جهانی هر کشوری دارای مزیت نسبی محلی و منطقه ائی بوده که باید با برنامه ریزی و تدوین راهبرد مناسب آن را به مزیت رقابتی بین المللی تبدیل کند. استراحت، اقامت و گذراندن اوقات فراغت در کاروانسرا؛ تجربه جدیدی از ارتباط انسان با فضاهای سنتی در دوران گردشگری مدرن و یا طبیعت گردی است. ورود بناهای تاریخی و فرهنگی به چرخه بهره برداری اقتصادی با توجه به قدمت بیش از 7 هزار ساله ایران و بناهای تاریخی بیشمار کشور، می تواند یکی از محورهای اصلی توسعه اقتصادی از طریق پویائی صنعت پذیرائی، فراغت، آسایش و تفریحrecreation and Leisure, Hospitality) ( Industryباشد که در گردشگری داخلی و خارجی تحقق پیدا میکند.

بازسازی و احیای بناهای تاریخی و از جمله کاروانسراها چندی است توسط سرمایه گذاری بخش خصوصی و با مدیریت صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی شروع گردیده است. این امر میتواند به پیوند حوزه گردشگری به میراث گرانبهای فرهنگی ملت ایران کمک نموده و به توسعه صنعت گردشگری و تقویت اقتصاد ملی و تجربه نوینی از زندگی در فضای سنتی منجر شود. این رویکرد باعث تبدیل تهددیدات ناشی از تخریب میراث فرهنگی کشور به فرصتهائی برای توسعه بهینه زیر ساختهای صنعت گردشگری و رشته های وابسته، ورود سرمایه عظیم و راکد بناهای تاریخی، مقاوم سازی اقتصاد و توسعه کشور محسوب میگردد )اکبری،محمدپور،1395(

بحث و نتیجه گیری

انرژی باد ، زمین گرمایی و خورشیدی در کشور ما از منابع بسیار خوب برخوردار بوده .که هر یک از آنها می تواند در جهت کاهش مصرف سوختهای فسیلی موثر باشد اما انرژی خورشیدی با توجه به اینکه خورشید بزرگترین و تنها منبع تامین کننده انرژی کره زمین می باشد و انرژی صادره از آن به صور مختلف و به منظور تامین انرژی مورد نیاز سوختهای غیرفسیلی مورد استفاده قرار می گیرد لذا با استفاده از سیستمهای فتوولتائیک بطور مستقیم به انرژی الکتریکی تبدیل می شود لذا سهولت در دسترسی به انرژی الکتریکی حاصل از برق خورشیدی یکی از کاربردهای آن می باشد که در مجموع استفاده از انواع انرژیها در کشور توصیه می شود.

با عنایت به پیشرفت های روز افزون کشور پس از انقلاب اسلامی ایران و معرفی ایران به عنوان یکی از غنی ترین منابع انرژی تجدید پذیر در جهان، صنعت ساخت و ساز در ایران دیدگاه نوینی را طلب می نماید. چرا که شرایط امروز در ایران، دیدگاه طراحی سنتی و انبوه سازی های معمول را در ساخت و ساز برای حفظ محیط زیست مناسب نمی طلبد. لذا با توجه به رو به اتمام نهادن ذخایر انرژی تجدید ناپذیر و توجه افراد مطلع به مزایای استفاده از انرژی های نو و پاک، حفظ محیط زیست و جلوگیری از تخریب طبیعت به واسطه ورود آلاینده های مصنوعی، همچنین اولویت گسترش طراحی پایدار با الهام گیری از سبک های روز دنیا، لزوم استفاده از این نوع طراحی دوچنان می شود.

برای نیل به این هدف نیاز به چشم اندازی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت است. چشم انداز کوتاه مدت شامل برنامه ریزی های اولیه مانند مطالعات گسترده پیرامون ویژگی های ساختمان های سبز در جهان و دالیل موفقیت آنهاست. از چشم انداز میان مدت می توان به تهیه دستورالعمل ملی وبومی ساخت و ساز سازگار با محیط زیست (همساز با اقلیم) اشاره نمود. دستور العملی مانند دستورالعمل LEED یا دستور العمل ساخت و ساز سبز در ایالات متحده امریکا که بارها از آزمون های مختلف سربلتد بیرون آمده است. همچنین از برنامه ریزی بلند مدت نیز می توان فرهنگ سازی رسانه ها در استفاده و گزینش ساختمان های پایدار بوسیله عموم مردم را ذکر نمود. امید است که با یاری خداوند و همت مسئولین و متخصصین امر ساخت و ساز و همکاری مردم، این مهم محقق گردد و شاهد ایرانی پایدار برای آیندگان باشیم.

منابع

آمارنامه مصرف فرآورده های انرژی زا سال 88 -حسین آقایان ، ناشر روابط عمومی شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران – پائیز .89

اکبری ، مرجان. محمدپور ، شهربانو. 1393 ، نقش احیای بناهای تاریخی در توسعه پایدار شهری (نمونه موردی: کاروانسرای باباقدرت مشهد)، اولین کنفرانس معماری و فضاهای شهری پایدار.

هبودی الدن، 1389 همشهری آنالین، کد مطلب :117787 ، اولین شهری که از انرژی تجدید پذیر نیرو می گیرد،زمان انتشار: پنجشنبه 15 مهر 1389.

داش نامه ، اقامتگاههای ایران در گذرزمان ، میرممتاز ، سید محمد مهدی ، سال چهارم ، دوره سوم ، ش125_124.

ساکی پور ، مریم. کعبی نژادیان ، عبدالرزاق. سخاوتجو ، محمد صادق. جعفری موسوی ، سید علی اکبر. پاییز 1390 ، امکان استفاده از انرژی خورشیدی و کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در اهواز ، فصلنامه علمی – پژوهشی علوم بهداشتی ، سال سوم ، شماره ی 4.

.شورای جهانی انرژی،منابع انرژی تجدیدپذیر نوین، تهران 1375.

عبدلی ، محمد ،گرکنی ، راضیه ،1391 ، تاریخ و جغرافیای تاریخی جاده ابریشم)سه جلد( ، تهران ، انتشارات جمال هنر).

عباس پور ، م.،" انرژی محیط زیست و توسعه پایدار"، موسسه انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف ، چاپ اول ، جلد اول ، 1386.

فروغی ، داریوش ، شورای جهانی انرژی،کمیته ملی انرژی ایران، انرژی برای جهان فردا،تهران 1375.

کعبی نژادیان ، عبدالرزاق ، فن آوری انرژی های نو ، تهران 1378.

گرجی مهلبانی ، یوسف. )1389 ، )معماری پایدار و نقد آن در حوزه محیط زیست ، نشریه علمی-پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران ، 100_91.

مجله تازه های انرژی ، سال سوم شماره 16 ،نیمه اول خرداد 89.

مشایی شکوهی ، پرهام ، و مائده ضیاپور، )1388 ، )نقش حیاط در معماری پایدار دیروز در اولین همایش معماری پایدار ، همدان ، آموزشکده فنی و حرفه ای سما.

هدی بهادری نژاد ، انرژی خورشیدی در ایران ، الگوسازی از هم اکنون برای فردا ، مجله مجلس و پژوهش ، شماره 7 ،سال دوم ، فروردین 1373.

نصیری،حسین،توسعه و توسعه پایدار،چشم انداز جهان سوم،تهران 1384.

نشریه سازمان انرژیهای نو ایران سال چهارم شماره 19 ،دیماه 89.

منابع انگلیسی

Solaripedia, (2009). CIS Tower Solar Skyscraper Retrofit (Manchester, UK). Access in 04.2013 from

Iranmanesh, L., & Nakhaie, H. (2011). Study of the Roles of Eco-tech Architecture in Development of Tourism Industry, Proceedings from 2nd International Conference on Business, Economics and Tourism Management,Singapore.

تهیه: تحریریه معماری اَرگان

کپی با ذکر لینک مجاز است

ارگان معماری دنیای اطلاعات معماری