قلعه دزک شهر کرد

قلعه دزک ، قلعه‌ای است در روستایی به نام دزک که در استان چهارمحال و بختیاری و در فاصله ۳۲ کیلومتری شهرکرد، واقع شده است. علی اکبر دهخدا در هنگام جنگ جهانی که به چهارمحال گریخته بود از این کتابخانه استفاده کرد و تألیف امثال و حکم و لغتنامه خود را با استفاده از منابع موجود در قلعه دزک آغاز نمود.دزک از روستاهای بخش کیار،دهستان کیار شرقی،شهرستان شهرکرد از زمره محال چهار گانه(لار ،کیار، می‌زدج و گندمان) که در فاصله ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرکرد مرکز استان واقع گردیده است و جمعیت آن بر اساس سرشماری سال (۱۳۷۵) ۳۵۸۱ نفر اعلام شده است.

این بنا که در جنوب خاوری روستای دزک قرار دارد، در دو طبقه و به صورت باشکوهی ساخته شده است. طبقه اول در وسط دارای یک هشتی ورودی است که از طرفین به محوطه بزرگ قلعه منتهی می شود. در طرفین هشتی چهار ایوان قرار دارد که دو ایوان آن رو به شمال و دو ایوان دیگر رو به جنوب قرار گرفته و شامل چند اتاق و انبار هستند. از طریق ایوان های شمالی طرفین هشتی می توان به طبقه دوم راه پیدا کرد. بعد از مسیر راه پله ها محوطه ای بزرگ به نام حوضخانه قرار دارد که در وسط آن سالن بزرگی به نام سفره خانه با تزیینات گچبری و نقاشی های زیبا وجود دارد. اشکال مختلفی از قبیل ملایک به عنوان مظهر پاکی، کله شیر حاکی از قدرت و دلاوری و مناظر زیبا از شکار و گچبری های گل و بوته در حاشیه های بزرگ و کوچک این سالن ها دیده می شود. سقف سفره خانه چوبی، به شکل قاب بندی و دارای در و پنجره های سیم کوبی شده است. اتاق آینه نیز در جوار حوضخانه و سفره خانه قرار گرفته و به صورت باشکوهی تزیین شده است. این اتاق تقلیدی از سبک اروپایی است و شباهت زیادی به اتاق آینه قصرهای ایتالیا دارد. در حال حاضر قسمت هایی از آینه های این اتاق فرو ریخته است. در قسمت شمال این بنا ساختمان اندرونی وجود داشت که به طور کلی از بین رفته است. در کل می توان گفت که از مجموع چهار برج این بنا تنها دو برج باقی مانده است.

ویژگیهای معماری :

از نظر ویژگیهای معماری کاخ قلعه که الهام گرفته ازقصرهای اروپایی قرن های گذشته با آرایش ایرانی می‌باشد که با تزئینات الحاقی دیگر آن،نشانگر نفوذ فرهنگی و توجه به غرب در ان هنگام بوده است. این بنا با توجه به آب وهوای منطقه در دو طبقه با ایوانهای شمالی وجنوبی مشرف به بیشه‌های منتهی به کوهستان و رو به قبله ساخته شده است تا اتاقهای همکف حداکثر بهره گیری از نور و گرما در زمستان و اتاقهای طبقه اول بیشترین هوای خنک را در تابستان داشته باشد. پی ها ودیوارهای اصلی بنا به منظور حداقل رساندن تبادل حرارتی به شکل قابل توجهی قطور ساخته شده و با پوششی از آجر درنمای بیرونی واندود کاهگل در نمای خارجی با لایه‌ای از گچ،سفید کاری و محافظت گردیده است این بنا دارای چهار برج مخروطی شکل است بدون کاربری نظامی که دو برج قسمت جنوبی سالم و دو برج قسمت شمالی نیمه مخروبه و بیشتر برای القاء شکوه و ابهت ساخته شده وبه عنوان انبار و زندان استفاده شده اندطبقه همکف و اول بنا، دو ایوان در قسمت شمالی و جنوبی دارد که نور لازم را برای اتاقهای مجاور، زیر برجی و سفره خانه، آیینه خانه و اتاقهای جنبی دیگر فراهم می‌کند.همچنین قرینه بنای فعلی در جنوب حیاط داخلی قسمت شاه نشین ونیز در جنب آن ابنیه‌ها ی الحاقی دیگری وجود داشته که متاسفانه بواسطه عوامل تخریبی مختلف به جز صفه و بخاریهای تزئینی آن اثر دیگری بر جا نمانده است در حال حاضر این کاخ قلعه ۲۰/۵۰۷۶ متر مربع وسعت دارد و با توجه به اهمیت لزوم حفظ هویت فرهنگی آن به شماره ۱۷۳۱/۳ در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تزئینات :

در این بنا انواع هنر های تزئینی معماری قابل ملاحظه می‌باشد که عموما در طبقه اول بنا به کار برده شده است. در پوشش آجر خارجی سعی شده تا از هنر«آجر چینی» و تلفیق آن با کاشیکارهای لعابی هندسی نقشهای زیبای بیشتری حاصل آیدجالبترین و زیباترین قسمتها در این بنا، تالار سفره خانه و اتاق آیینه هستند تالار سفره خانه در گذشته بوسیله فرشی ۵۰ مفروش می‌شده که متاسفانه در دهه‌های اخیر مفقودگردیده است. حاشیه بالایی دیوار های این تالار واطراف در های اصلی و ورودی با گچ بریهای قالبی با نقشهایی اسطوره‌ای از فرشته، شیر و شکاروفرهاد کوهکن با الهام از داستا نهای هفت پیکر نظامی گنجوی آراسته شده است.همچنین تصاویری از خوانین وبزرگان بختیاری در اندازه‌های مختلف برای تکمیل تزئینات این قسمت به کار رفته است. در ایوانهای ورودی و شمالی طبقه اول ستون های گچبری شده‌ای دیده می‌شود که با نقوش حصیری شکل بر روی تیر های چوبی آفریده شده اند.اطاق آیینه که در حقیقت یکی از هشت اطاق بازمانده اصیل از این نوع در منطقه می‌باشد در خور توجه است. این اتاق که دیوارها وسقف آن با آیینه تزئین شده با تکنیک نقاشی پشت شیشه شکوه بیشتری یافته است. نقاشی ها عموما تصاویری از سوارکاری، قصر ها وابنیه سلطنتی با طرح های اروپایی، گل ومرغ نمای ونمای خارجی خود بنا هستند در دیوارهای شرق و غرب آن چهار عدد قاب آیینه طراحی شده که مربوط به الحاقات سابق الذکر در دهه‌های ۱۳۳۰ هجری شمسی به بعد می‌باشد و بوسیله روشنایی برق در پشت آن به عنوان شب چراغ مورد بهره برداری قرار می‌گرفته است. از دیگر تزئینات بکار رفته در بنای فوق الذکر درهای چوبی آن می‌باشد که به انواع ساده در طبقه همکف ومعرق با مفتول نشانده به صورت قاب وتنگه با ابزار زنی پیرامون قابها در طبقه اول تقسیم می‌گردد.

از نظر کار هنری بر روی سنگ،این بنا برخلاف بسیاری قلاع خان نشین منطقه دارای تنوع نبوده و تنها به نصب ساده ستونهای سنگی با کار مختصر بر روی آنها و در نشیمن گاهها و ورودی و ازاره‌های طبقه همکف بخش جنوبی ونیز قسمت صفه شمالی، به نقشهای هندسی و یا گلهای ساده چند پر اکتفا شده است. در میانه حیاط پر درخت شمالی، حوض سنگی بزرگی، با طرح ایرانی چند ضلعی قرار دارد که آب آن قبلا از چشمه‌های موجود در ارتفاعات جنوبی مشرف به روستا بوسیله تنبوشه به حوض نسبتا کوچک در جلوی حیاط شمالی آورده شده وسپس بر اساس اختلاف سطح ونیروی ثقلی به تدریج به آ نمای حوض اصلی در داخل حیاط که در چهار سوی خود صورتکهای انسانی را داراست واز دهانشان آب با فشار به بیرون ریخته می‌شود منتقل می‌شده است در میانه دیواره شمالی حیاط مشرف به حوض بزرگ،کاشیهای کوچک رنگی برای ایجاد تنوع به چشم می‌خورد که در کنار هم نقوش هندسی لوزی، مربع و بیضی رابه وجود آورده اند و در این میان کاشی آبی رنگی قرار داده شده که بر روی آن نوشته شده(سنه ۱۳۲۵ هجری قمری مبارکباد) که گویا مربوط به اتمام طر حههای تزییناتی داخلی بنا بوده و احتمالا به وقایع سیاسی اجتماعی ازجمله مسئله اعاده مشروطیت بی ارتباط نمی‌باشد.